„დრო, რომელიც უფრო ნაყოფიერად შეიძლებოდა გამოყენებულიყო“

ავტორი: კომპოზიციისა და მუსიკოლოგიის ფაკულტეტის
მე-2 კურსის სტუდენტი,
ირაკლი არეშიძე

კონსერვატორიის ოჯახის თითოეულ წევრს

მოგესალმებით მეგობრებო!

პირველ რიგში, მინდა მომიტევოთ, თუკი ჩემი წერის მანერა დაგღლით. მე ჯერ ახალბედა ვარ ამ საქმეში. ამის მიუხედავად, ის პრობლემა, რომელიც ასე ძალიან მაწუხებს, იმდენად მინდა დროულად მოგახსენოთ წერილობით, რომ გული აღარ მითმენს, სანამდე წერის მანერას დავხვეწ.

ასევე, მინდა, უმორჩილესად გთხოვოთ, უარყოფითად არ მიიღოთ ჩემი წერილი. იმიტომაც ვუკეთებ ქვესათაურად "კონსერვატორიის ოჯახის თითოეულ წევრს", რომ ოჯახის წევრები, ვითარცა მოყვარეები „პირში უძრახიან ერთმანეთს“. ჩვენ ერთი გუნდი ვართ, დიდი თუ პატარა. ერთად უნდა ვიმუშავოთ. ზუსტად ამ მუშაობისას "პატარამაც" შეიძლება ისეთი იდეა წამოჭრას, რომელიც დახვეწის შემთხვევაში კარგ ნაყოფს გამოიღებს.

ეს ის იდეაა, რომელიც კონსერვატორიაში სწავლის დაწყებისთანავე დამებადა. მის შესახებ რამდენიმე ადამიანს ვუამბე, ახლა კი საჯაროდ გიზიარებთ.

მაშ, დავიწყებ. რა იწვევს ჩემში ამოდენა წუხილს? დამოკიდებულება!  ქართველ მუსიკოსთა უმრავლესობის დამოკიდებულება ჩვენი ეროვნული მუსიკალური კულტურისადმი. გულგასატეხია, რომ სტუდენტ-შემსრულებლებიც არ ინტერესდებიან ჩვენი პროფესიული მუსიკით, მაგრამ, იქნებ, არ იციან? არ აქვთ საკმარისი ცოდნა? უბრალოდ არ აინტერესებთ? თუ იცნობენ მუსიკას და მაინც არ აინტერესებთ? რატომღაც, როცა ვუსმენთ ნასიძის, თაქთაქიშვილისა ან ბალანჩივაძის კონცერტს - ველოდებით რახმანინოვის მესამეს, როცა ვუსმენთ (პირობითად) ამავე კომპოზიტორების სიმფონიებს - ველით ბეთჰოვენის მეცხრეს. საქმე იმაშია, რომ ამ შემთხვევაში ის ერთსაუკუნოვანი ისტორია უნდა გავითვალისწინოთ (ან, როგორც მინიმუმ ვიცოდეთ), რომელშიდაც ახალგაზრდა ქართულმა საკომპოზიტორო სკოლამ შეითვისა ევროპული მუსიკალური კულტურის მრავალსაუკუნოვანი ტრადიცია. ამას დამატებული ქართველ კომპოზიტორთა იმდროინდელი მდგომარეობა და მსოფლმხედველობა, საკმარისია, იმისთვის, რომ დავრწმუნდეთ ამ კონტექსტში, არსებობს ამ და სხვა კომპოზიტორების ნაწარმოებები, რომლებიც ნამდვილი შედევრებია.

უნდა აღვნიშნო ერთადერთი, ვინც სტუდენტებს შორის თავისი ინიციატივით სწავლობს და ასრულებს ქართულ მუსიკას არის კ. ვარდელის სახელობის სიმებიანი კვარტეტი, ვისაც ძალიან დიდ პატივისცემას ვუცხადებ! გმადლობთ!!! ისინი ასრულებენ, როგორც ქართულ პროფესიულ, ისე ქართულ პოპულარულ მუსიკას. შეიძლება შემომედავოთ, განა, ზოგიერთი ჩვენი სტუდენტიც არ მონაწილეობს ასეთ ღონისძიებებში და ასრულებს "ქართულს"? კი ბატონო, და პროფესიულს? ბოდიშს ვიხდი, მაგრამ, საქართველოში, რ. ლაღიძის “რონდო-ტოკატისა” და გ. ყანჩელის მინიატურების გარდაც დაწერილა ნაწარმოებები, თუნდაც, ამავე საკრავის - ფორტეპიანოსთვის. ისევ დავუბრუნდები შეკითხვას, იქნებ, არ იციან მათი არსებობის შესახებ? ის სხვა საკითხია, რომ თვითონ არ აინტერესებთ, მაგრამ, კი ბატონო, როგორ უნდა დაინტერესდნენ, თუკი არ იცნობენ? იქნებ, სხვანაირი მიდგომაა საჭირო, როგორც თეორიულ, ისე სპეციალობის საგნებში. იქნებ, იცნობენ, მაგრამ არ  სცნობენ? მაშინ.....  გამიგეთ სწორად, მე არც მშურს ჩვენი მეგობრების წარმატებისა, არც ლაღიძე-ყანჩელისა მაქვს საწინააღმდეგო და არც ჩვენი ლექტორებისა, არა! საქმე იმაშია, რომ ეს ყველაფერი არც ისე დადებითად მოქმედებს ჩვენს მუსიკალურ კულტურაზე. მე მესმის, რომ ევროპელ კომპოზიტორთა მუსიკასთან ზიარებამ შეიძლება უფრო გაზარდოს სტუდენტი და არც ვუარყოფ ამ ტრადიცის. პირიქით! ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, მაგრამ რა ვიცით, რომ ქართული მუსიკა არ გაზრდის? გარდა ამისა, არც არსებობს აუცილებლობა საქართველოში ქართველთა ნაწარმოების შესრულებისა? ამაზე მოგვიანებით. უბრალოდ მახსენდება გამონათქვამი: „თუკი მუსიკა არ ისმის, მაშინ ის არც არსებობს“. ფაქტობრივად, ბევრი ნაწარმოები კვდება... ხანდახან თუ გამოცოცხლდება ხოლმე... კომპოზიტორის იუბილეებზე...

სამწუხაროა, რომ შემსრულებლებს, რომლებიც სხვადასხვა კონკურსის ლაურეატები არიან, ქართული მუსიკის ნიმუშები არ გააქვთ უცხოეთში, არადა, ეს ხომ რაღაც მხრივ მომგებიანიც უნდა იყოს მათთვის? უცხოელი მსმენელისთვის ერთობ საინტერესოა „უცხოური“ - ანუ მათთვის „ეგზოტიკური“ მუსიკის ნიმუშები. (ამას მოწმობს თუნდაც უცხოელის მიერ სულხან ნასიძის შემოქმედებით დაინტერესება, რომელმაც მთელი არხიც კი შექმნა youtube-ზე). სწორად გამიგეთ, მე ვერავის ვერ დავავალდებულებ, მაგრამ ამ უკვე სახელმოხვეჭილმა შემსრულებლებმა თავიანთი წარმატება და სახელი, ჩვენი კულტურისთვის სტრატეგიულად სასარგებლოდ რომ გამოიყენონ, ცუდი იქნება? (ამაზე ცოტა მოგვიანებით).

სადარდებელია, რომ საშემსრულებლო ფაკულტეტზე (როგორც ვიცი) არაა სავალდებულო ქართველი კომპოზიტორების შესრულება. არადა, ზოგიერთი საკრავისა და შემადგენლობისთვის მართლაც გვაქვს ღირებული ნიმუშები, რომელთა წარმოჩენა, როგორც უკვე აღვნიშნე, მომგებიანიც კია თავად შემსრულებლისთვის.

თვალში მოსახვედრია, განცალკევებით ქართული მუსიკის კონცერტები იშვიათია, ნაწარმოებები კი შიგადაშიგ თუ გაიჟღერებს სხვა კონცერტებზე. . ხანდახან კონცერტებზე შიგადაშიგ თუ გაიჟღერებს. საფორტეპიანო კათედრა, რომელიც გამოირჩევა აქტიურობით, როგორც ვიცი, ყოველწლიურად ატარებს საკონცერტო სერიებს. არ შეიძლება ქართულ კულტურის ღადარშიც გამოიაროს ამ სერიებმა? მაგალითად, პოლიფონიის კურსში ვეცნობით ძალიან საინტერესო დიდ პოლიფონიურ ციკლს - ნიკოლოზ გუდიაშვილის “24 პრელუდიასა და ფუგას“, თუმცა ჩანაწერს ვერ ვისმენთ, ვინაიდან არ გვაქვს წვდომა (ზუსტად არც ვიცი, ჩაწერილია თუ არა). შესაბამისად ვაანალიზებთ ძალიან ტექნიკურად, ისე, რომ მის ნამდვილ სიდიადეს რეალურად ვერც ვხვდებით. იქნებ ასეთი თემატური, ქართულ მუსიკაში ციკლების ან ჟანრების კონცერტებიც ჩატარებულიყო? ეს დიდი ციკლი რომ შესრულდეს და დაიდოს ვიდეოს სახით, ძალიან სასარგებლო იქნება. ზოგადად, ეს პირველი პრობლემა ზუსტად ქართველ კომპოზიტორთა ნაწარმოებების შესრულებას უკავშირდება.

ერთია პრობლემა არშესრულების (უკვე ჩამოთვლილი სავარაუდო ან სხვა მიზებების გამო) და მეორეა რეპერტუარის პრობლემა. იმის მიუხედავად, რომ საკმაოდ ბევრი ნაწარმოები შეიქმნა ამ 1 საუკუნეში, დამეთანხმებით, რომ ყველა ღირებული არაა. მეტიც, მათი რაოდენობა ძალიან მწირია. მაგალითად, მახსენდება, გივი ორჯონიკიძის (ვინც არ იცის, ის ქართული მუსიკოლოგიის ერთ-ერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელია) ერთ-ერთი წერილი ჟურნალ „საბჭოთა ხელოვნებაში“ (1979 წელი; No.6; ”ყრილობიდან ყრილობამდე”), სადაც ის პირდაპირ სვამს პრობლემას, რომ ამ კონკრეტულ ჟანრებსა და შემადგენლობისთვის შექმნილი ნაწარმოებები აკლია ჩვენს მუსიკალურ ლიტერატურას და საჭიროა კომპოზიტორთა კავშირისა და კულტურის სამინიტროს მხრიდან ხელშეწყობა. არ გამიგოთ, რომ მე მას ვედრები, მაგრამ პრობლემის გადაჭრის ჩემეული გზა კი მინდა შემოგთავაზოთ, თანაც ისეთი, რომელსაც არ სჭირდება ფინანსები და კონსერვატორიის ფარგლებშივე შეიძლება ძალიან კარგად იმოქმედოს ჩვენი კულტურის მომავალზე. თანაც არა ორს, არამედ მეტ „კურდღელსაც“ კი დავიჭერთ. შეიძლება შემომედავოთ, “და ჩვენს მოვალეობაში, რომ არ წერია ეს?” კი ბატონო, მაგრამ ჩვენ ხომ მექანიკური მოწყობილობები ან რობოტები, უგულონი ან უემოციონი ხომ არ ვართ? ჩვენ ხომ ადამიანები ვართ?  განა ბიუროკრატია  ამ შემთხვევაში დასაძრახი იქნება? მხოლოდ იმიტომ, რომ არ გვევალება, არ გავაკეთოთ? კი ბატონო, ამაზე სხვა დაწესებულებებმა უნდა იზრუნონ, მაგრამ ჩვენც რომ შევუწყოთ ხელი? ობიექტურად შევთანხმდეთ, რომ სხვა დაწესებულებები ამას არც ისე დიდი სისწრაფითა და ეფექტურობით ახორციელებენ. მათი ხელშემშლელი ფინანსებია, ჩვენი? არაფერი, თუკი მონდომება იქნება. განა, „ოქროს შუალედი“ არ უნდა დავიცვათ მხოლოდ კანონებით მოქმედებასა და გულით მოქმედებას შორის? ამ პრობლემის გადაჭრის ერთ-ერთი გზა: ყოველსემესტრულად (ისე, რომ ერთ წრეზე ყველა ფაკულტეტმა მიიღოს მონაწილეობა) საშემსრულებლო მიმართულების რომელიმე კათედრამ „შეუკვეთოს“ სტუდენტ-კომპოზიტორებს ამა თუ იმ შემადგენლობის ან ჟანრის ნაწარმოები (ისეთი, რაც მათ სფეროში პრობლემურია). იქნებ, სტუდენტებს რამდენიმე საკონსულტაციო შეხვედრაც დაენიშნოთ, ან თავიანთი ინიცატივით დაესწრონ ამა თუ იმ პედაგოგის ლექციებს. სტუდენტ-კომპზიტორებმა იმუშაონ ნაწარმოებზე 1 სემესტრის განმავლობაში, შემდეგ სემესტრში კი მათი ნაწარმოებები შეასრულონ შემსრულებლებმა (იქნებ, წასახალისებლად კრედიტებიც მიენიჭონ).

რა „კურდღლებზეა“ საუბარი? 1.) სტუდენტ-კომპოზიტორები დაოსტატდებიან სხვადასხვა შემადგენლობის, ფორმისა თუ ჟანრში მუსიკის შექმნას. გაივლიან პრაქტიკას შემსრულებელთან რეპეტიციების სახით და გაიზრდებიან მეტად, როდესაც მოისმენენ ცოცხლად მათ ნაწარმოებს. შემადგენლობების (და მათ შორის ჟანრების კუთხით) პრობლემა დგას საკომპოზიტორო ფაკულტეტზე, ვინაიდან, ხშირად, მხოლოდ ფორტეპიანოს; ფორტეპიანოსა და სოლო ვიოლინოს; კვარტეტისა და სიმფ.ორკესტრის შემადგენლობისთვის იქმნება ნაწარმოებები. ასეთ შემთხვევაში კომპოზიტორები გაივლიან პრაქტიკას, სხვადასხვა შემადგენლობისთვის წერისას და ვინ იცის, იქნებ, როგორც იოსებ კეჭაყმაძე გვყავდა საგუნდო მუსიკაში, ისეთივე კომპოზიტორი გვეყოლოს სხვა ან იმავე შემადგენლობისთვის? 2.) შემსრულებლები მიეჩვევიან კომპოზიტორთან ურთიერთობას და  შეიძლება, ნაწარმოებთან მუშაობის მიდგომაც კი შეეცვალოთ. მოგეხსენებათ, ამგავრი მუშაობისას შემსრულებელს ძალიან ზრდის კომპოზიტორი, და პირიქით. 3.) ყველა შემთხვევაში, მეტად მივუახლოვებთ პროფესიონალიზმის გზაზე დამდგარ სტუდენტებს - მათ მიზანს და შესამჩნევ „აგურებს“ დავაწყობთ იმ დიდი ნაგებობის აშენებისას, რომელსაც ქართული (და მაშასადამე, მსოფლიო) მუსიკალური კულტურა ეწოდება.

რისთვისაა კიდევ ეს ყველაფერი საჭირო? დარწმუნებული ვარ, რომ კონსერვატორია ბედნიერია, რომ მსოფლიოში სახელმოხვეჭილი მუსიკოსები ოდესღაც მის კედლებში სწავლობდნენ. ამ ცნობილ მუსიკოსებს, გარდა აუცილებელი მუსიკალური ნიჭისა, აღმოაჩნდათ სათანადო იღბალი: შეხვდნენ შესაბამის პედაგოგებსა და ადამიანებს, ანუ მოხვდნენ ისეთ გარემოში, რომელიც მათ სახელის მოხვეჭასა და ნიჭის ბოლომდე გამოვლენაში დაეხმარა. რა ვიცით, რომ მათზე ნაკლები კი არა, მეტი ნიჭის მქონე სტუდენტები გვყავს? მათთვის შეიძლება გარდამტეხიც კი აღმოჩნდეს ასეთ ყოველსემესტრულ ღონისძიებებში მონაწილეობა. წერისას, ერთ მომენტში გამახსენდა ჰ. ბერლიოზის წერილი - უტოპია „ევფონია, ანუ მუსიკის დედაქალაქი“, სადაც ავტორი ითხოვს ისეთ იდეალურ გარემოს, სადაც ნიჭიერი მუსიკოსები თავიანთ შესაძლებლობას მაქსიმალურად გამოავლენენ. მე ვფიქრობ, ჩემი წერილი ნაკლებადაა “უტოპია”, იმიტომ, რომ მას ის მთავარი წინააღმდეგობა არ ექნება, რაც ბევრ საქმეს ადრეც უშლიდა და ახლაც უშლის ხელს: ფინანსები! სამაგიეროდ, იმედია, სხვა წინააღმდეგობა არ შეხვდება... ძალიან გთხოვთ, “ერთ ყურში არ შეშვება და მეორედან გამოშვება არ გამოგვივიდეს”. არ ვთქვათ, რომ: „არაა ადვილი საქმე“. ადვილია, თუკი მოვინდომებთ...

ისიც მესმის, რომ ზოგადად ხელოვნება არაა რომელიმე ერთი ქვეყნის კუთვნილება, თუმცა, როდესაც ჩვენ გვინდა ვიყოთ ქართული მუსიკალური კულტურის წარმომადგენლები, მაშინ უფლებებთან ერთად, თავისებური „ვალდებულებებიც“ გვაქვს. ისედაც, არ გვაინტერესებს ჩვენი მუსიკოსი წინაპრების ნამოღვაწარი?

ბოლოს, მინდა, გაგახსენოთ ნაწყვეტი რუსუდან ქუთათელაძის ინტერვიუდან სულხან ნასიძესთან (რუსუდან ქუთათელაძე - “მზე კვლავ ამოვა”, სულხან ნასიძის ცხოვრება და შემოქმედება; თბილისი; 2007; გამომცემლობა “საარი”), სადაც ქალბატონი რუსუდანი ასეთ კითხვას სვამს: „ბახის გენია 300 წლის მანძილზე მწიფდებოდა. ჩვენც ამდენსავე ხანს ხომ არ უნდა ველოდოთ?“. მე ის არ ვიცი, რამდენი წელი დასჭირდება ჩვენში „ბახების“; „მოცარტებისა“ და „ბეთჰოვენების“ დაბადებას/ჩამოყალიბებას, მაგრამ ერთი კი ვიცი, რომ რამდენიმე ათეული წლით კიდევ ამგვარი საქმის გადადება და ისევ ჩვეულ “ოფიციალურ”, მაგრამ შედარებით ნელ რიტმში გაგრძელება, სამი და ოთხი იმდენივე ათწლეულით გადადებას უდრის. რატომ? სხვები თუ წინ მიდიან და ჩვენ ერთ ადგილზე ვრჩებით, ანუ უკან მივდივართ. მესმის, რომ არაა ადვილი საქმე, როცა არ გევალება, მაგრამ ასეთი პროექტი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია... ისიც უნდა ითქვას, ვინ იცის? იქნებ, გვყავს უკვე „გენიოსები“ და ხელშეწყობა სჭირდებათ უბრალოდ? არასდროს არ ვთქვათ - არასდროს.

ბოლოს, მინდა, მოგმართოთ თხოვნით: არ ვათქმევინოთ ჩვენს მომავალ თაობას ჩვენს დროზე: „დრო, რომელიც უფრო ნაყოფიერად შეიძლებოდა გამოყენებულიყო“.

გმადლობთ ყურადღებისთვის.

პატივისცემით ირაკლი არეშიძე.