რეცენზია კონცერტზე "ქართული კამერული მუსიკის სიახლენი"

 ავტორი: ირაკლი არეშიძე

მაგისტრატურა, I კურსი

ორი წელი გავიდა, რაც ბოლო რეცენზია დავწერე კონსერვატორიის სტუდენტურ ბლოგზე.

რატომ შევწყვიტე? ერთი მხრივ, კალამი ბლაგვი აღმომაჩნდა. მეორე მხრივ, როგორც ჩანს, მკითხველიც ყურადღებიანი არ იყო (საერთოდ იყო კი მკითხველი?).

გულს ვაქსოვ, თითოეულ სიტყვას ფაქიზად ვექცევი, ვწერ, იმ იმედით, იქნებ, ახალი იდეაც მივაწოდო საქმის შემსრულებელს. და მაინც, “დიდი” თუ “პატარა”, ვისაც ნაწერი ეხება, გულგრილი რჩებოდა… არადა, მსმენელის აზრის მოსმენა ხომ საინტერესოა, ყველაფრის მიუხედავად...

რატომ ეს აღსარება?

თუკი ბლაგვია ისევ ჩემი კალამი (რაც სავარაუდოა, ჯერ კიდევ სტუდენტი ვარ), გთხოვთ, ძლიერ ნუ განმიკითხავთ, რჩევებს კი მივიღებ. ვწერ (ყოველშემთხვევაში ვცდილობ) იმ იმედით, რომ ამ ორ წელში რაღაც უკეთესობისკენ შეიცვალა…

და კიდევ იმიტომ, რომ ამ კონცერტის აფიშის წაკითხვისთანავე გამიელვა აზრმა - დავწერო რეცენზია ასეთ საიმედო კონცერტზე (რატომაც არა?). აფიშის თანახმად კი საქართველოს კომპოზიტორთა შემოქმედებითი კავშირი, 2024 წლის 27 აპრილს, 19:00 სარკეებიან დარბაზში, “ქართული კამერული მუსიკის სიახლეებს” გვთავაზობდა.

მნიშვნელოვანია ფაქტი, მსმენელმა - თანამემულეთა,  ავტორებმა კი თავიანთი და კოლგების მიერ ბოლო წლებში დაწერილი ნაწარმოებები მოისმინეს. ხელოვანებს ნაწარმოებების ნაკლოვანება-ღირსებების შეფასების შესაძლებლობა მიეცათ, რაც შემოქმედებით პროცესს დიდად უწყობს ხელს. კავშირის საწადელიც ხომ ესაა? ხელი შეუწყოს ქართველი კომპოზიტორების განვითარებას.

კონცერტის დაწყებამდე კავშირის თავმჯდომარემ - გიორგი შავერზაშვილმა მადლობა გადაუხადა ავტორებს, შემსრულებლებსა და დამსწრე საზოგაოდებას მონაწილეობისა და დასწრებისთვის, კულტურის სამინისტროს კი დახმარებისთვის.

განხილვისთვის ნაწარმოებებს ჟანრულად დავაჯგუფებთ. შესრულების თანმიმდევრობის დაზუსტება მკითხველს რეცენზიის ბოლოს შეუძლია.

კონცერტზე გაჟღერებული ხუთივე ვოკალური ნაწარმოები - გიორგი შავერზაშვილის „ოლოლ, ოლოლ“, „იასამანო“; თამარ ვაშაკიძის „ნანინა“, „მუზა“ და კახა ცაბაძის „ისე მდუმარეა ეხლა შემოდგომა“ - სოპრანოს ხმისთვისაა.  განსხვავებული ხმების (ალტის, ტენორის ან ბანი/ბარიტონის) რეპერტუარის შერჩევა კონცერტს გაამრავალფეროვნებდა. ამასთან, ნაწარმოებებში მელოდიისა და აკომპანიმენტის მასალა უცვლელად მეორდებოდა. ყველა ავტორს, შუბერტის ადრეული Lied-ების (დღესდღეობით, საესტრადო მუსიკისთვის სახასიათო) პრინიციპი აურჩევია. შუბერტისვე მოგვიანო პერიოდის Lied-ის თვისებებით გაჯერებული ნაწარმოებები კონცერტის სხვა ნომრების სტილისტიკასთან უფრო ორგანული იქნებოდა.

კამერულ ანსამბლებს შორის პირველი შესრულდა - ოთარ ტატიშვილის „დევების ვალსი“ და „მხიარული მჭედლები“ კონტრაბასისა და ფორტეპიანოსთვის. დასაზუსტებელია პიესების ადრესატი - სათაურები გვაფიქრებს, რომ ისინი II-V კლასელი ბავშვების რეპერტუარისთვისაა გათვლილი, მაგრამ ეს მათთვის ტექნიკურად და აღსაქმელად რთული შეიძლება იყოს. შემსრულებელი კონტრაბასისტი არმან ნაზაროვი კი ცალკე გამოსარჩევია. მან ნამდვილად სიცოცხლე შთაბერა ნაწარმოებს. სასიხარულო იქნება, მისთვის ისეთი ნაწარმოებების შეთავაზება, სადაც ვირტუოზულად გაშლის საშუალება მიეცემა.

დავით ჭკუასელის პიესა კლარნეტისა და ფორტეპიანოსთვის გასაოცრად შეასრულეს კონსერვატორიის სტუდენტებმა კლარნეტისტმა მერაბ ყატაშვილმა და პიანისტმა მალვინა ისმაილოვამ. გაოცება დიდწილად შესრულების ტექნიკურმა მხარემ გამოიწვია. ხუთ წუთამდე ხანგრძლივობის პიესაში, კლარნეტს ერთი ვრცელი და ჩასაბერი საკრავებისთვის აუცილებელი ხანგრძლივობის პაუზა არ ჰქონია. გასაოცარი იყო, როგორ იმყოფინა კლარნეტისმა სუნთქვა და როგორ „ეშველებოდა“ პიანისტი. პიესისთვის, რომელიც კლასიკურ-რომანტიკულ ფორმაქმნადობის პრინციპზეა დაფუძნებული, უმჯობესი იქნებოდა სტრუქტურის ისე აგება, რომ ჩასაბერ საკრავს „ამოსუნთქვის“ შესაძლებლობაც ჰქონოდა.

კახა ცაბაძის „Covid-Scherzo” (ჩინური ვირუსი ქართულ სინამდვილეში) ფლეიტისა და ფორტეპიანოსთვის უჩვეულო, „პლაკატური“ ნაწარმოებია. სათაურიდან გამომდინარე ლოგიკურია, ის რაც ხდება კიდეც პიესაში - ქართული ხალხური მუსიკისთვის დამახასიათებელი ინტონაციები და პენტატონური კილო ხაზგასმულად, ლამის „შარჟივით“ ჟღერს. მაგრამ „Covid-Scherzo”-ს სათქმელზე დავაზუსტებდი. რა არის ეს? გროტესკი, შერიგების სურვილი თუ 2020 წელს დაწყებული პანდემიის ფაქტის კონსტატაცია? ყოველი სათქმელი შესაბამის ფორმას მოითხოვს, ჩემთვის კი ბუნდოვანი დარჩა პიესის შექმნის პირველსაწყისი მიზანი.

კონცერტზე ყველაზე მეტად საფორტეპიანო მუსიკა იყო წარმოდგენილი. კონცერტიც სწორედ თავმჯდომარე გიორგი შავერზაშვილის მიერ დინარა ჯანდიერის საფორტეპიანო „ტოკატის“ შესრულებით გაიხსნა. თხზულების  თვისებებია - სხვადასხვა ტექნიკური სირთულის პრინციპის, სხვადასხვა ეპიზოდში ჩართვა; განვითარების სეკვენციური მეთოდი; ხან შეფარული, ხან გამოკვეთილი რეფრენის პრინციპი ანუ რონდოსებურობა. ყოველი შემდეგი რეფრენი წინასთან შედარებით გართულებული ფაქტურისაა, რეპრიზაში კი, თემის პირვანდელი სახით აჟღერებისას, მას კონტრაპუნქტად, მთელს ნაწარმოებში გაფანტული ინტონაციური მასალისგან შექმნილი მელოდია სდევს. ამ რთული შინაგანი პროცესების მიუხედავად, ჟღერადობა სადაა და მსმენელს არ ძაბავს. თხზულებაში კარლ ჩერნისეული „ტოკატის“ ეტიუდური ტრადიცია იგრძნობა.

ორგანისტმა და პიანისტმა - ალექსანდრე ვასაძემ კონცერტზე სამი ნაწარმოები შეასრულა. თავისი თხზულება „მიძღვნა“, რომელიც ვარიანტული პრინციპით ვითარდება და „ნაწარმოების წერის პროცესს“ მოგვაგონებს.

ვასაძემვე შეასრულა ნანა კობალაძის „პასაკალია“ სოლო ფორტეპიანოსთვის. კომპოზიციაზე აშკარაა შოსტაკოვიჩისეული „პასაკალიის“ ჟანრის ტრადიციის ზეგავლენა - ვრცელი შესავალი, სადაც მომავალი თემისა და ვარიაციების მასალა საძერწად მზადდება; შუა მონაკვეთს სიტყვაძუნწობაც მოუხდებოდა, ხოლო ბოლო ვარიაციასა და კოდაში კომპოზიტორისა და შესაბამისად, შემსრულებლის დიდი ტემპერამენტი გამოვლინდა.

ალექსანდრე ვასაძის ბოლო ნომერი, კონცერტზე, ლელა მაქარაშვილის პრელუდია და ფუგა იყო ფორტეპიანოსთვის. პრელუდიასა და ფუგას ინტონაციური კავშირი არაა, მაგრამ მათი ერთ მცირე ციკლში არსებობა მაინც ბუნებრივად აღიქმება. თუმცა ერთ-ერთი მსგავსებაა, რომ პრელუდიაში კომპოზიციის ბლოკებად დაყოფის პრინციპი შეინიშნება, რომელსაც ფუგაში კულმინაციის შემქმნელი როლი ენიჭება. ფუგის თემა თორმეტტონიან სერიაზე კი არის დაფუძნებული, მაგრამ დოდეკაფონიის ხერხი, მხოლოდ თემაზე მოქმედებს და არა ზოგადად კომპოზიციაზე. თხზულებაში გამოკვეთილია ავტორის სტილი და კონცერტის, ერთ-ერთ ყველაზე ეფექტურ ნომრად შეიძლება ჩაითვალოს. უბრალოდ, პრელუდია და ფუგა  attaca-ზე რომ შესრულებულიყო და მათ შორის პაუზა არ ყოფილიყო, უფრო დაამშვენებდა შესრულებას.

მაკა ვირსალიძის „ლოცვამ“ ფორტეპიანოსა და ჩანაწერისთვის, კონცერტზე ლელა მაქარაშვილის ნაწარმოებთან ერთად, სტილისტური განსხვავებულობის სასიამოვნო და მრავალფეროვანი გრძნობა დაბადა. ერთი მხრივ - თამარ ჟვანიას მიერ შესრულებულ სადა საფორტეპიანო პარტიას, მის მიერვე წარმოთქმულ სიტყვებსა და „ლოცვის“ ჩანაწერს, ერთობლივად ამაღლებული ატმოსფერო უნდა შეექმნა. თუმცა ამას ხელი სარკეებიანი დარბაზის შეუსაბამო აკუსტიკამ შეუშალა. ვიმედოვნებთ, აკუსტიკის პრობლემა შემდეგი კონცერტებისთვის მოგვარებული იქნება და იმ კონცერტებზე მოვისმენთ მაკა ვირსალაძის „ლოცვას“.

ბოლო ორ ნომრად - ლანა გულდედავამ და ავტორმა, გიორგი შავერზაშვილმა ფორტეპიანოზე, ოთხ ხელში შეასრულეს „ლირიკული მელოდია“ და „ჯაზ-ხორუმი“. „ჯაზ-ხორუმი“ ისედაც პოპულარული პიესაა და ამ კონცერტის ბოლოს მისმა მოსმენამ, უდიდესი ესთეტიკური სიამოვნება მიანიჭა მსმენელს.

დასრულდა კონცერტი და გაგვიღვივდა იმედი, რომ ამგვარი კონცერტები გაგრძელდება. უბრალოდ, ამ საღამოს, გარდა შესაბამისი აკუსტიკისა, პროგრამის გადანაცვლებაც მოუხდებოდა. მხოლოდ ბოლოს აღვნიშნავ - უკანასკნელი ნომრები მიყოლებით მაკა ვირსალაძის, ლელა მაქარაშვილისა და გიორგი შავერზაშვილის  საფორტეპიანო თხზულებები რომ ყოფილიყო, უფრო დიდ ემოციას დატოვებდა ამ იმედისმომცემი კონცერტისგან!

01.05.2024