განაჩენი თუ ფარსი ?!

ავტორი: ბეგი ნიკოლეიშვილი 

ბაკალავრიატი, IV კურსი 

საგანი - მუსიკის ისტორიის ინდივიდუალური გეგმის ფარგლებში 

საგნის ხელმძღვანელი - მარინა ქავთარაძე 

Sculptor :  Jimson Gurgenidze

ჯუზეპე ვერდიმ გენიალური ქმნილება ოპერა - ,,ოტელო‘’ უილიამ შექსპირის ტრაგედია -,,ოტელოს” მიხედვით შეჰქმნა, არიგო ბოიტოს ლიბრეტოზე . ოპერაზე მუშაობა დიდ ხანს გაგრძელდა, ვერდიმ ბევრი რამ შეცვალა პირველწყაროზე დაყრდნობით...

ეს არის კომპოზიტორის შემოქმედების ბოლო პერიოდი, აქ აღარ არის ვერდის საოპერო ხელოვნებაში მანამდე დამკვიდრებული მუსიკალური ,,ნომრული სტრუქტურა’’. მიუხედავად იმისა, რომ ვერდი მტკიცედ იცავდა იტალიური  bel canto -ს პრინციპებს, ეროვნულ მუსიკალურ აზროვნებას და მისი ერთგული იყო ყოველთვის, ვერდის დიდ შემოქმედებაში ოპერა ,,აიდა ‘’ გახდა  „ხიდი“, რომელმაც მიიყვანა „ოტელომდე“, როგორც ჭეშმარიტ „მუსიკალურ დრამამდე“. საოპერო  სტილის შეცვლით, ასევე საშემსურლებლო კუთხითაც მან გარკვეული გარდატეხა განიცადა. გაძლიერდა ვოკალურ -დეკლამაციური ხაზი, სიტყვას დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა . ვაგნერისეული სიახლეების მიმართ სკეპტიციზმის მიუხედავად, ვერდიმ ,,ოტელოში’’ მისი პრინციპები გაიზიარა -  ლაიტმოტივური სისტემა, „მუსიკალური დრამის“ წამყვანი კომპონენტი და დრამატურგიის გამჭოლი განვითარება .

შექსპირის ,,ოტელო’’ არის  მსოფლიო ლიტერატურის ძეგლი.  რთულია უილიამ შექსპირის „ოტელოს“ ყველა ასპექტი, შესაბამისად რთულია ჩაწვდე მის ფილოსოფიურ არსს, სწორად  გამოიტანო მთავარი აზრი წაკითხულიდან. ეს  პიესა აქტუალურია დღემდე დრამატულ თეატრში, სხვადასხვა თეატრალურ  ჟანრებში, როგორც ვერბალური, ისე არავერბალური ფორმით. გავიხსენებ დიდი ქართველი კომპოზიტორის ალექსი მაჭავარიანის გენიალურ ქმნილებას, ბალეტ  ,, ოტელოს“. 

ყოველ ჟანრს თავისი სპეციფიკა აქვს, როგორც ოპერაში ისე ბალეტში, აქ  მუსიკა არის ყველაფრის საყრდენი. რთული მისია აკისრიათ ამ შემთხვევაში საოპერო ჟანრის შემსრულებლებს, როგორც პერსონიფიცირებით, ისე საშემსრულებლო მოთხოვნებით. არ უნდა დაგვავიწყდეს ორკესტრის უდიდესი როლი, რომელსაც ვერდიმ სხვადასხვა ფუნქცია დააკისრა და შემოგვთავაზა ორკესტრის განსხვავებული და მრავალფეროვნად გააზრებული პალიტრა. 

2024 წლის გაზაფხულს მოვისმინეთ და ვიხილეთ მონტეკარლოს პროდუქციის საოპერო სპექტაკლი - ,,ოტელო ‘’, რომელიც ამჯერად  განხორციელდა თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრის სცენაზე, წარმოდგენები გაიმართა სხვდასხვა დღეს, სხვადასხვა საშემსრულებლო შემადგენლობით. დიდი ინტერესი გამოიწვია ჩემში ამ მოვლენამ, დავესწარი მხოლოდ ბოლო ჩვენებას... 

ინტერესი დიდი იყო პირველ რიგში საშემსრულებლო თვალსაზრისით, ვინაიდან საინტერესოა და ურთულესი ოტელოს, დეზდემონას და იაგოს საშემსრულებლო პარტიები, ასევე ორკესტრის როლის გააზრება (დამდგმელი დირიჟორი-ზაზა აზმაიფარაშვილი), გუნდის აქტიური ჩართულობა და რა თქმა უნდა, რეჟისურა, რომელიც უკავშირდება მონტე-კარლოს პროდუქციის რეჟისორს -  ალექს აგილერას 

თანამედროვე რეჟისურა დღეს ბევრ სიურპრიზს გვთავაზობს საოპერო ხელოვნებაში, მაგრამ შეიძლება ეს ,,სიურპრიზი’’ ყოველთვის კარგი აღმოჩნდეს? ეს რთული საკითხია, დღესდღეობით მწვავე კრიტიკის ობიექტია ევროპის სხვადასხვა ქვეყნის საოპერო თეატრში - სარეჟისორო  ,,სიურპრიზები‘’.  თუმცა,  რეჟისურაზე და დადგმაზე  მოგვიანებით, მანამდე კი საოპერო ჟანრის მთავარი შეფასების ობიექტი უპირველესად სწორედ მუსიკალური  საშემსრულებლო ხელოვნებაა, რომელსაც ერწყმის აუცილებელი ფაქტორი სამსახიობო ოსტატობის კუთხით, რომლის მოთხოვნები დიფერენცირებულია დრამატული თეატრის მსახიობებისგან, თუმცა დღეს უკვე საოპერო მომღერალს უნდა ჰქონდეს კარგი სამსახიობო ნიჭი, ვინაიდან  უპირველეს ყოვლისა საჭიროა მაგ. ოტელოს ჯერ როგორც მთავარი პერსონაჟის განსახიერება და შემდეგ ამ მხატვრული სახის მუსიკითა და საშემსრულებლო უნარებით განხორციელება...  

ოტელოს პრემიერა , მილანი 1887 5 თებერვალაი -  Teatro Alla Scala        

ოტელო - ტეოდორ ილინკაი (რუმინეთი)

ოტელოს საშემსრულებლო  პარტია ერთ-ერთი ურთულესია ტენორების რეპერტუარში, რაც საჭიროებს პირველ რიგში  ვოკალური კომპონენტების კარგად ფლობას ... ხმის დიაპაზონის თუ რეგისტრების  გამართულობას, სუნთქვის მყარ მხარდაჭერას და დახვეწილ ვოკალურ ტექნიკას. ამასთანავე მნიშვნელოვანია ამ ტრაგიკული პერსონაჟის სახის შექმნა. ოტელო თავისი აზროვნებით და გადაწყვეტილებით სწორხაზოვანი და პირდაპირია განსხვავებით იაგოსგან, მისი პერსონაჟის გარდასახვას და დინამიკურ განვითარებას სცენაზე  დამაჯერებელი გადმოცემა სჭირდება . ყველა ეს დეტალი მთლიანობაში რთულ ამოცანას უსახავს ოტელოს შემსრულებელს . ტეოდორ ილიანკის ,,ოტელო’’ მრავალმხრივად საინტერესო იყო. ტემბრალურად კარგად  ჟღერდა, მისი ვოკალური ემისია კი კარგად ნაწილდებოდა საოპერო თეატრის დარბაზის აკუსტიკაში . უფრო აღვნიშნავდი ვოკალურ - დეკლმაციურ ხაზს, რეჩიტატივებს, სადაც უკეთ ჩანდა მის მიერ გააზრებული ,,ოტელოს’’ სახე. სცენაზე პირველი გამოჩენისთანავე მასში ის პიროვნული ძალა იგრძნობოდა, რაც სჭირდება ოტელოს შემსრულებელს.  ,,სასიყვარულო დუეტის‘’ დროს კარგად იყო გააზრებული მსუბუქი  გადასვლა მღელვარებიდან სასიყვარულო ექსპრესიაში, მომნუსხველი მუსიკის წიაღში არ დაიკარგა მათი სიმღერა თუ პერსონიფიცირება, გავიხსენებ ოტელოს შემსრულებლის გამართულ ვოკალურ ,,ფილირებას’’  დუეტის ბოლოს, მაღალი რეგისტრის - პირველი ოქტავის ლა ბემოლზე. განსაკუთრებით მეორე მოქმედებაში გამოიკვეთა მისი არტისტიზმი, როდესაც ოტელო ჯერ არ კარგავს იმ გრძნობას, რაც დეზდემონასთან აკავშირებს.

საინტერესო იყო  „ოტელოს და იაგოს დუეტი“, კარგად ჟღერდა დუეტის საფინალო ბგერა. ვფიქრობ ამ რთულ ვოკალურ პარტიაში, ეპიზოდურად შეინიშნებოდა ე. წ. ტემბრის ,,ფორსირება’’(ძალისმიერი ბგერა) ... თუმცა მთავარ ყურადღებას რა თქმა უნდა ეს არ იქცევს. აქვე დავამატებ ტემბრული ემისიის კუთხით, მეორე მოქმედების ,,ქალთა გუნდამდე ‘’, სბოდა უკეთ გაჟღერებულიყო მაღალი რეგისტრის ბგერა (პირველი ოქტავის - სი ბემოლი ) . ოტელოს პერსონაჟის გარდასახვა განსაკუთრებით გამოვლინდა ანსამბლურ სცენებში, ,,დუეტი”,  ,,ტერცეტი’’, ,,კვარტეტი ‘’,  ,,სეპტეტი’’ , ,,სამხილი’’... ანსამბლებში პერსონაჟების ინდივილურობა და პერსონიფიცირება გადმოცემულია მუსიკაში, მაგრამ შემსრულებელმა ეს რომ მისი ,,გრძნობათა ბუნებით ‘’ და ქმედებით გადმოსცეს, არ არის ადვილი. ვფიქრობ ‘’ოტელომ ‘’ეს დასძლია. პერსონაჟის გარდასახვა  - კეთილშობილი ოტელოდან ეჭვიანობით გონებადაბინდულ, ველურ, გააფთრებულ  ოტელომდე კარგად იყო გააზრებული. 

იაგო -  ალბერტო გაძალე  (იტალია)

ოტელოს უპირისპირდება იაგო, რომელიც მისი სრული ანტიპოდია . თუ ოტელო ფილანტროპულია, იაგოსთან  დასადგურებულია მიზანთროპია. განსხვავებით ოტელოსგან.  იაგო ,როგორც იტყვიან  ,,ჭადრაკული ‘’ აზროვნების მატარებელია .გენიალურ ჯუზეპე ვერდის ოტელოსა და იაგოს დახასიათება მკაფიოდ აქვს გამოვლენილი მუსიკაში და ასევე თანაბარი სირთულის საშემსრულებლო მოთხოვნებს უმატებს თან. 

იაგო - ვერაგი, შურითა და ბოღმით სავსე პერსონაჟია, მაგრამ  ასევე გამოირჩევა თავისი მიზანსწრაფულობით, ვერაგი გეგმის განხორციელებისას გამჭრიახი აზროვნებით ,იაგო ხომ მსოფლიო ლიტერატურის ბოროტი პერსონაჟების ნამდვილი „მედროშეა’’, ეს კი განსაკუთრებით მის რაციონალიზმში სჩანს . რა თქმა უნდა მისი ეს მიზანი არ მოიცავს ფილოსოფიურ სიღრმეს, ის მხოლოდ თავის თავზე ფიქრობს და არ შეიძლება ოტელო იყოს ბედნიერი, იბატონოს სიკეთემ და ის ყველაფერს გააკეთებს, რომ მიზანს მიაღწიოს და გენერალი ოტელო დაამარცხოს . ეს სამსახიობო თუ ვოკალური საშემსრულებლო  საკითხები,  რომ სრულყოფილებაში მოვიდეს, სცენაზე საჭიროა მაღალი ოსტატობის მქონე მსახიობი.  იაგოს ,,მუსიკა’’ აქ ნაწილობრივ ,,თამაშობს’’ და ეხმარება იმ ოსტატობის გამოვლენაში, რაც ფაქტობრივად სჭირდება მის მხატვრულ  სახეს . იაგოს როლის შემსრულებლის, ალბერტო გაძალეს შემთხვევაში კარგი ვოკალური შესაძლებლობებთან ერთად, განსაკუთრებით დამამახსოვრდა მის მიერ იაგოს პერსონაჟის ,,გათავისება ‘’. ალბათ რთული ამოცანაა ერთდროულად გამოავლინო სიბოროტე, ფარისევლობა, გონივრულობა, ცბიერება და საჭიროებისამებრ მართო ოსტატურად,  ,,ქამელეონი ‘’ უნდა იყოს  იაგო. 

ვიტყოდი ,რომ ალბერტო გაძალეს ,,იაგო’’ დამაჯერებელი იყო და კარგად გაართვა თავი ამ რთულ ამოცანას, არც ვეძებოთ იაგოს იდეალური შესრულება მისი პერსონიფიცირების ხაზით, ეს ალბათ მსოფლიო ,,გრანდების’’ რიგში ერთეულებში შეიძლება ვიპოვოთ... თავიდანვე აქტიურად და  ენერგიულად  მოგვევლინა, ვიტყვი ,რომ მას მაღალ დონეზე ჰქონდა გააზრებული რა როლი და ფუნქცია აკისრია, იაგოს  ყოველი სიტყვის, სცენის, მოვლენის გააზრება და შეფასება ეტყობოდა ,თანაც ის ხომ იტალიელი ბარიტონია, ესმის და გააზრებული აქვს ყოველი სიტყვა .... აქვე დავამატებ რომ ურიგო არ იქნებოდა სხვა ეროვნების მომღერლებიც კარგად ფლობდნენ ,,ოპერის მშობლიურ ენას“...

პირველ მოქმედებაში ვოკალურად კარგად ჟღერდა იაგო, ველოდებოდი ,,სუფრულს’’ და საინტერესოდ  გაართვა თავი მან ამ ამოცანას, სამსახიობო თუ ვოკალური კუთხით, კარგი იყო და განსაკუთრებით დამამახსოვრდა ქრომატული დაღმავალი სვლები შინაგანი თვალთმაქცი ,,ინტონაციით“,ასევე გუნდის აქტიური ჩართულობა . მეორე მოქმედება მთლიანად იაგოს „ვრცელი სიღრმისეული ექსპოზიცია’’ არის . სულმოუთქმელად ველოდი იაგოს ,, მრწამსს“, რომელიც ბარიტონების რეპერტუარში საკონცერტო შესრულებითაც ფართოდ არის დამკვიდრებული, ამ გენიალურ მონოლოგში  ოპერის დრამატურგიული ხაზის განვითარება თითქოს მეტაფორულად არის გამოვლენილი, თავისი ცვლილებებით, დინამიკურობით და მოულოდნელობით . იაგოს შურისძიების წყურვილი კარგად იყო გადმოცემული , თუმცა შეიძლებოდა უფრო გამართულად აჟღერებულიყო საფინალო მაღალი რეგისტრის ბგერა - პირველი ოქტავის ფა. აქვე დავამატებ, იაგოს სცენაში მიუხედავად იმისა, რომ ორკესტრი კარგად ჟღერდა, ფინალში , იაგოს საბოლოო ფრაზის აჟღერებამდე ორკესტრში კარგი იქნებოდა  მეტი forte, ვინაიდან ორკესტრი მეტად შეამზადებდა და ტონუსს მისცემდა ,,იაგოს’’, შემდეგ დირიჟორი დააბალანსებდა მათ ჟღერადობას. აღსანიშნავია საანსამბლო სცენებში იაგოს გამომსახველობა, ,,ქმედება ‘’, ,,მიმი’’. დაბალანსებულად ჟღერდა ‘’ოტელოსა და იაგოს დუეტი’’, მედროშე იაგო მისი ქმედებითაც  არ თმობდა პირველობას  მავრი გენერლის წინააღმდეგ , თუმცა ასევე ტემბრის მეტი ემისია უკეთესი იქნებოდა განსაკუთრებით დუეტში, მათი დიალოგური იმიტაციების დროს.  

ამ წარმოდგენაზე იაგომ კარგი და დამაჯერებელი პერსონაჟი შეჰქმნა, ეს კი განსაკუთრებით სამსახიობო ოსტატობას უკავშირდება. მაგ. ტრიო, კვარტეტის საანსამბლო სცენაში შეიმჩნეოდა მისი პერსონაჟის გრადაცია და გააქტიურება. ,,გამარჯვებული ‘’ იაგო მკაფიოდ იყო გამოხატული თავისი პერსონიფიცირებით გუნდის , ორკესტრის , საყვირების ფანფარების ფონზე, ,,ოტელოს გაგიჟების ‘’ დროს დაუვიწყარი იყო კიბეზე იაგოს ნელი ნაბიჯები, მისი ,,გამომეტყველება ‘’ , მოვლენის შეფასება და გადმოცემა , სხვადსხვა მძაფრი ქვეტექსტით მოწოდებული ,,ოტელოზე გამარჯვება’’,  იმდენად საინტერესო პერსონაჟი და მხატვრული სახე , შურით და ბოღმით შეპყრობილი ,,იაგო ‘’ შექმნა მან, სწორედ აქ გამახსენდა  უილიამ შექსპირის ლიტერატურული პირველწყაროდან - ,, იაგო, როგორც ასპიტი ....“

დეზდემონა - ანა იმედაშვილი

საოპერო დრამატურგიის უმრავლესობას ამოძრავებს ,,სასიყვარულო სამკუთხედი, ,,ოტელოში” ამ სამკუთხედს შური, ბოღმა, პირველობა  და ამპარტავნება კრავს და მასში ფარულად გამსჭვალულია ,,სასიყვარულო” ხაზი, რომელიც მის ძალას ოპერის ფინალში ამჟღავნებს.  

დეზდემონას როლში ვიხილეთ თბილისის კონსერვატორიის სტუდენტი, ახალგაზრდა სოლისტი - ანა იმედაშვილი. რთულია დეზდემონას გათავისება ,როგორც სპეტაკი  და ამვდროულად ტრაგიკული პერსონაჟის შექმნა. დეზდემონა რთული პარტიაა ,ის არ გამოირჩევა ვოკალური ფიორიტურებით, ვირტუოზულობით, მაგრამ ბგერაში ჩადო „დეზდემონას“ ემოცია, კარგად შეიგრძნო დრამატურგიული ხაზი და ორ განსხვავებულ პერსონაჟთან დაპირისპირება , ეს არ არის ადვილი...

ანა იმედაშვილის დახვეწილი ტემბრი - სოპრანო , გამართული ვოკალური ხაზი,ტექსტის და შინაარსის გააზრება, ვოკალური ტექნიკის სიმყარე და სხვა კომპონენტები ძალიან შთამბეჭდავი და დამაჯერებელი იყო.  თავდაპირველი გამოჩენით ცოტა შეიძლება მღელვარება ჩანდა (რაც ბუნებრივია), მაგრამ იქვე ეტყობოდა, როგორ იყო შემზადებული და კონცენტრირებული ,,დეზდემონას‘’ როლისთვის . მან შექმნა დეზდემონას  სპეტაკი სახე განსაკუთრებით მომაჯადოვებელი იყო  p, pp – შესრულების  დროს, რომელიც მოიცავდა კარგ ფრაზირებას და სუნთქვის სწორ მხარდაჭერას. ,,სასიყვარულო დუეტში’’ კარგად გადმოსცა ოტელოსადმი სიყვარული და ერთგულება, საანსამბლო სცენებში დამაჯერებელი იყო მისი ,,პერსონაჟი’’, მესამე მოქმედებაში აღსანიშნავია დეზდემონას მოულოდნელი გარდასახვა , ეს  იგრძნობოდა როგორც მის გამომსახველობაში და ქმედებაში ასევე მის ტემბრში . მეოთხე მოქმედებაში ძალიან ემოციური იყო ,,სცენა ემილიასთან ‘’ , სადაც  მან მთლიანად ჩააქსოვა ის გრძნობა, რომელიც სჭირდება ცუდი წინათგრძნობით შეპყრობილი  დეზდემონას  ,,ემილიასთან გამომშვიდობების ‘’ დროს და ბოლოს გულშიჩამწვდომი, დიდი გრძნობით გაჯერებული იყო სოპრანოების რეპერტუარში დამკვიდრებული დეზდემონას  სიმღერა ,,ტირიფზე “ და  ,,Ave maria ‘’ , განსაკუთრებით აქ  საინტერესოდ დამამახსოვრდა მისი ვოკალური შესაძლებლობები, ტემბრის ფორმირება,  ბგერის  ფილირება , pp დან ff - მდე სრული ჟღერადობა, მსუბუქი ვოკალური -ფიორიტურები, განსაკუთრებით მომხიბვლელი პიანისიმოები, ფართო-სუნთქვის მელოდიკა  დასურდინებული ვიოლინოების ფონზე,  კარგი ბალანსი იყო სოლისტსა და ორკესტრს შორის .  მის ვოკალურ შესაძლებლობებთან , ასევე აღსანიშნავია ბგერის პოზიციის შენარჩუნება , ე.წ. - ,,ბგერის მოხურვის ‘’ ტექნიკა,  გარდამავალი რეგისტრის შეუმჩნეველი გადალახვა და რეგისტრულ-ტემბრალური  ბალანსი . ზემოთ ჩამოთვლილს კი თან ერთვის  კარგი მუსიკალურობა და სცენურობა...

                       

კასიო - გურამ პაატიშვილი

რაც შეეხება კასიოს , მან ერთდროულად მოკრძალებული და ვაჟკაცური შემართების პერსონაჟი შექმნა, კარგი იყო ,,სიმთვრალის “ სცენა, ზომიერად გათამაშებული, სადღაც მომეჩვენა თითქოს  ,,ზედმეტად დათვრა ‘’ , მაგრამ ეს ალბათ რეჟისორის პრეროგატივას ეკუთვნის და არა კასიოს როლის შემსრულებელს. მისი ტემბრი საინტერესოდ ჟღერდა,კარგი იყო პერსონაჟის გააზრება, რეგისტრების ბალანსი, სუნთქვის კონცენტრირება და ტემბრული ჟღერადობა . მისი ტემბრი ერთდროულად შეიცავს მყარ  ჟღერადობას და ხალას ტენორს, რაც უხდება განსაკუთრებით იტალიური საოპერო რეპერტუარის  ლირიკულ პერსონაჟებს, ბელკანტოს ეპოქისა და ვერდისეული ,,ტენორების ‘’გარკვეულ რიგს .

მეორე ხარისხოვანი პერსონაჟები ოპერაში ხშირად დრამატურგიის მამოძრავებელ და განმავითარებელ ჯაჭვს წარმოადგენს.  

    

                        ემილია- ალბანე კარერე                           როდერიგო - გიორგი ხოფერია    

                              (საფრანგეთი)

 ლუდოვიკო - ლეგი იმედაშვილი               მონტანო - ლევან მაკარიძე 

ვიტყვი, რომ ,,ლუდოვიკო’’ გამოირჩეოდა ცენტრალური  ბანის სავსე ტემბრის ჟღერადობით. რაც შეეხება ემილიას  შემსრულებელს …  ,,ცხვირსახოცის’’ სცენაში  კარგად იყო ჩართული თავისი ქმედებით და გააზრებული ჰქონდა იაგოსთან ჭიდილი, ამავდროულად შიში, ასევე როგორც ვოკალურად ისე სამსახიობო ოსტატობით კარგად გაართვა თავი დეზდემონასთან დუეტს(მეოთხე მომქედება) ემილიას შესრულებიდან იგრძნობოდა   „თანაგანცდის ‘’ მომენტი, მაგრამ როდესაც სიუჟეტი კულმინაციას აღწევს, შეიძლებოდა მეტი სცენური გამომსახველობა და ენერგია ...  გავიხსენებ სცენას, როდესაც ემილია ხალხს ამცნობს ,,დეზდემონას დახრჩობას’’. აქ  იგრძნობოდა, როგორც ტემბრის ემისიის ისე სამსახიობო ოსტატობის დანაკლისი.  მახსენდება დაახლოებით იგივე სცენა პიეტრო მასკანის ოპერიდან - ,,სოფლის ღირსება ‘’, სადაც ფინალში ერთ- ერთი სოპრანო  ,, გაჰკივის’’ ,,ალფიომ მოჰკლა ტურიდუ ’’ ეს განგაშის ზარს სცემს მთლიან სცენას, რასაც მოჰყვება  საორკესტრო პოსტლუდია ... ,,ოტელოშიც’’ ეს საოცარ კულმინიას აღწევს არა ექსპრესიული გამომსახველობით , არამედ იდუმალ და ბნელ ინტონაციებში არის მიღწეული . ემილიასთან კი დანაკლისი შეიმჩნეოდა და ვფიქრობ მას მეტად უნდა შეეგრძნო ეს ამაღელვებელი კვანძის გახსნის ეპიზოდი ....   

ორკესტრს და გუნდს ,,ოტელოში ‘’ ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს. მოქმედების დრამატურგიის  მნიშვნელოვანი ნაწილი სწორედ ორკესტრში აისახება, მაქსიმალურად არის გამოვლენილი საოპერო ორკესტრის შესაძლებლობები, მოქმედების ტემპო-რიტმი , ატმოსფერო , კომენტარი, ჰარმონიულ -ფონური ფუნქცია, ინსტრუმენტული პერსონიფიცირება, გამჭოლი დრამატურგიის განვითარების ლოგიკა  საორკესტრო ნაწილს ეკუთვნის, რაც უპირველესად სწორედ  ,,მუსიკალური დრამის ‘’ პრიორიტეტია . რა თქმა უნდა, ეს ყველაფერი  რომ კარგად აჟღერდეს, როგორც სოლისტებთან ისე ორკესტრთან და გუნდთან , უმნიშვნელოვანესია დირიჟორის როლი . ამ შემთხვევაში კი დამდგმელი დირიჟორი ზაზა აზმაიფარაშვილი გახლავთ, ხოლო  სადირიჟორო პულტთან იტალიელი დირიჟორი - ფაბრიციო მარია კარმინეტი ( Fabrizio Maria Carmineti )  

ორკესტრის, გუნდისა თუ სოლისტების ჟღერადობა  კარგად იყო დაბალანსებული, ემოციური ტონუსი კარგად იგრძნობოდა, ასევე -   ორკესტრის დინამიკა , საორკესტრო პალიტრის დეფირენცირებული ფერები, ინსტრუმენტული სოლირებული პარტიები, მაგ. სოლო საყვირი კარგად ჟღერდა მესამე მოქმედებაში, შემდეგ  ეფექტურად დაემატა დანარჩენი საყვირები, ასევე ჰობოის სოლო, კონტრაბასის სოლო - მეოთხე მოქმედებიდან .სასიამოვნოდ ჟღერდა სიჩუმის წიაღში  დასურდინებული ვიოლინოები, საინტერესო და მძლავრი ექსპრესიით გამოირჩეოდა პირველი მოქმედებიდან --,,გრიგალის სცენა ‘’, მესამე მოქმედებაში, ოპერის კულმინაციაში მრისხანე, მგრგვინავი  ტრომბონების ჟღერადობა FF ზე, საყვირების ფანფარები - ,,იაგოს გამარჯვების’’ დროს ... მთლიანობაში ორკესტრი აქტიურად იყო ჩართული მოქმედების განვითარებაში, რაც ასევე ხელს უწყობდა სცენაზე შემსრულებლებს.

მნიშვნელოვანია გუნდის როლი, რომლის ქორმაისტერიც გახლავთ ბატონი ავთანდილ ჩხენკელი. გუნდი აქტიურად იყო ჩართული სცენურად თუ მუსიკალურად, იგრძნობოდა  ,,თანაგანცდა ‘’ მთავარი პერსონაჟების მიმართ და  გამოირჩეოდა სავსე ტემბრული ემისიით კუთხით . დასამახსოვრებელი გახდა გუნდი - ,,VIVA  ‘’ , აქცენტირებული შეძახილები და მუსიკალურ-ემოციური განვითარება, განსაკუთრებით აღვნიშნავ სოპრანოების მაღალი რეგისტრის ჟღერადობას ფინალში (მესამე  ოქტავის დო ) . ,,გამარჯვებულ იაგოს ‘’ გუნდი ღირსეულად ეხმიანებოდა და ამავდროულად ანუგეშებდა ოტელოს .

ბოლოს კი მინდა ყურადრება შევაჩერო საოპერო  რეჟისურაზე .... 

ზოგადად საოპერო თეატრის რეჟისურა განსხვავდება დრამატული თეატრისაგან. თანამედროვე რეჟისურა, საოპერო თეატრში განსხვავდება კლასიკური სტანდარტული დადგმისაგან. დღეს ტექნოლოგიურმა განვითარებამ  და  სიახლეებმა რეჟისორის სცენური გადაწყვეტის ფანტაზია მეტად გააფართოვა, მაგრამ სწორედ აქ  ჩნდება ის ფაქიზი „ხიდი“, რომელიც უნდა იყოს ნორმატიული. ზოგადად თანამედროვე საოპერო რეჟისურა შეიძლება გახდეს, როგორც დადებითი ისე სკანდალური, ეპატაჟური და კრიტიკული  შეფასების ობიექტი. 

საოპერო ჟანრის რეჟისორი ვალდებულია აუცილებლად კარგად გაეცნოს პირველწყაროს და შემდეგ კომპოზიტორის კონცეფციას. უმეტეს შემთხვევაში შთაბეჭდილება მრჩება, რომ ეს აუცილებლი პირობა უგულვებელყოფილია !  მახსენდება ერთ- ერთი საოპერო რეჟისურა, სადაც ვერდის მუსიკის საორკესტრო ეპიზოდის დროს ხმის გამაძლიერებელში ჟღერდა  ე.წ.   ,,ხმაური ‘’ - გაურკვეველი ხმები , რომელიც დაუშვებელია.... საინტერესოა, გენიალურმა ჯუზეპე ვერდიმ ვერ გადმოსცა, რაც სჭირდებოდა ამ სცენაში მუსიკის სახით, თუ რეჟისორს აღმოაჩნდა მეტი ნიჭი და  ფანტაზია ?! ეს ვიტყოდი, რომ უპატივცემულობაა ავტორის  მიმართ, რადგან არათუ ,,ვერდის’’ კომპეტენციაში შეიჭრა, ასევე მთლიანად უსახური გახადა თავისი ფუნქცია და სარეჟისორო  გადაწყვეტის ,,ფანტაზია’’ . რასაკვირველია ვის აკლდება ამით  თუა არა ,,რეჟისორს’’ და მთლიანად საოპერო დადგმას.  

დავუბრუნდები მონტეკარლოს პროდუქციის ,,ოტელოს’’, რომლის რეჟისურაში გამოჩნდა საინტერესო სცენური  გადაწყვეტა  და ამავე დროს დაბადა კითხვები . რეჟისორი კი გახლავთ - ალექს აგილერა  (Allex Aguilera)

ალექს აგილერას რეჟისურა თითქოს ემყარება ვერიზმის ესთეტიკის პრინციპებს ,, დროისა და  ადგილის ერთიანობას’’, აქ სცენის მთლიანი  დეკორაცია და სცენოგრაფია უცვლელია ოთხივე მოქმედებაში . შეიძლება ვინც ,,ოტელოს’’ შინაარსი და სცენური თანმიმდევრობა არ იცის, დააბნიოს კიდეც მაყურებელი თუ მსმენელი -  მაგ. კვიპროსის კუნძულის დეკორაცია, რატომ არის დეზდემონას ოთახში, ტავერნაში თუ ოტელოსთან ?.... გამოყენებულია თანამედროვე სარეჟისორო ტექნოლოგია - ვიდეოპროექციის და ინსტალაციის სახით . შთამბეჭდავად დაიწყო ,,გრიგალის სცენა ‘’ აქტიურად იყო ჩართული ვიდეოპროექცია , მაგრამ ცოტა დააკლდა რეჟისორს  , რომ მიგვეღო 3D ფორმატი, ვფიქრობ საოპერო ხელოვნება ,,სანახაობითად ‘’ არ უნდ გადაიქცეს და მის პრიმატად მუსიკა უნდა დარჩეს. გენიალურ კომპოზიტორს ჯაკომო პუჩინის უთქვამს - ,,ოპერამ უნდა გაგაოცოს და დაგაინტერესოს... ‘’ , ხოლო აქ არ იგულისხმება რომ ეს ,,გაოცება’’ უტრირებულად იყოს გადმოცემული . მიუხედავად ამისა, კარგად იყო შერჩეული სცენის განათების კომპონენტი და აქტიურად მონაწილეობდა სცენოგრაფიაში . რეჟისორს თუ სცენოგრაფს კარგად აქვთ გადანაწილებული სცენური აქცენტები . მაგ ,, ცხვირსახოცის სცენა’’ , ამ კვარტეტში კარგად იყო გამოკვეთილი ორი კონტრასტული ხაზი, მოვლენის და ეპიზოდის მკაფიო გამოხატვა .ზოგადად  საინტერესოდ იყო შერჩეული სასცენო კოსტიუმები, რომელიც კარგად ესადაგებოდა პერსონაჟებს, ხშირად გვახსენებს თავს ისევ პროექცია ... ბევრი დეტალი ნამდვილად საინტერესო იყო სარეჟისორო გადაწყვეტით, თუმცა მაგ. ,, ოტელოსა და იაგოს დუეტში ‘’ (პირველი მოქმედება ), კითხვა ჩნდება რატომ შეიცვალა მოულოდნე-  ლად ვიდეოპროექციის გამოსახულება? , აქ  სცენური წაკითხვა რთულია და ვფიქრობ ამოვარდნილია შინაარსის  საერთო კონტექსტიდან, ასევე ოპერის ფინალში, როდესაც ოტელო დეზდემონას განაჩენს გამოუტანს, მის ოთახში კასიოს გარდა სად არიან დანარჩენი პერსონაჟები და რატომ არ მიდიან ოტელოსთან ასეთ რთულ ვითარებაში ? შეიძლება აქ რეჟისორს ყოველივე ეს სცენური კომპოზიციური განლაგებისთვის სჭირდებოდა, მაგრამ შთაბეჭდილება იქმნება, რომ სხვა სასახლის აივანზე დგანან  პერსონაჟები და არ თანაუგრძნობენ გმირებს .... ამ შემთხვევაში კი  სცენური კომპოზიციური ,,აუცილებელი ‘’ განლაგება უმჯობესია, რომ ჩანაცვლებულიყო  დამაჯერებელი დრამატურგიული განვითარების სურათით . განსაკუთრებულად მინდა გამოვყო   ,,დეზდემონას განაჩენი’’. 

ალბათ არ ვიქნები სუბიექტური და ვიტყვი, რომ  ამ დადგმის ნახვის შემდეგ ერთი ან ორი კვირა ვფიქრობდი, რა განაჩენი დაიმსახურა უმოწყალოდ ქცეულ ოტელოსაგან  დეზდემონამ ?! ეს სცენა იმდენად ბურუსით მოცული იყო, როგორც გარემოებით, ისე განხორციელებით, ჩემზეც და ჩემს გვერდზე მჯდომ მსმენელსაც  (ვფიქრობ უმეტეს ნაწილს...) ღიმილი მოჰგვარა და უხერხულობაც შეჰქმნა ასეთი ტრაგიკული სცენის დროს.. მითუმეტეს, როდესაც უილიამ შექსპირს პირველწყაროში დაფიქსირებული აქვს - ,,უნდა დაახრჩო“.  ეს ვერდიქტი ყველაზე მძიმეა, ოტელომ თავისი ხელით უნდა გამოუტანოს განაჩენი დეზდემონას.  ვერდიმ მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი რამ შეცვალა შექსპირის პირველწყაროდან, დატოვა აუცილებელი ნიუანსები და ასევე მიუთითა - ,,დეზდემონას ახრჩობს ‘’ ....  საინტერესოა აქ რეჟისორი ,,დახრჩობის ‘’ ნაცვლად რა ვერდიქტს მიმართავს, დეზდემონას განაჩენისთვის? პასუხი ისევ ღიაა და ამოუხსნელი, რომელიც ნამდვილად არღვევს დრამატურგიულ ქარგას და ,,ძლიერ’’ კონტრაპუნქტშია, როგორც  მუსიკასთან ისე სცენური ქმედების განვითრების ლოგიკასთან. ეს რომ სხვა მოქმედება ან სურათი იყოს,შეიძლება მისაღები ყოფილიყო მსგავსი ბუტაფორია, მაგრამ ფინალში ტრაგიზმს და მწვავე დრამატიზმს,როდესაც ,,კომიზმი ‘’ ჩაანაცვლებს, რეჟიურას ვერ გაამართლებ ... 

საბოლოოდ ვიტყვი, რომ ჩემთვის პირადად  ეს საოპერო დადგმა პირველ რიგში იმად ღირდა, რომ   მოვისმინე და დეზდემონას როლში ვიხილე ანა იმედაშვილი ... მიუხედავად იმისა, რომ დეზდემონას განაჩენი ამოუხსნელი და გაუგებარია, სწორედ ამ დადგმაში და საშემსრულებლო დასში ,,დეზდემონა’’ იმსახურებს  დიდ ყურადღებას და ობიექტურად დადებით შეფასებას, მჯერა რომ ის ახლო მომავალში თავისი ნიჭით, შრომითა და თავდადებით შეუერთდება ქართული საოპერო მომღერლების ღირსეულ პლეადას... საოპერო ხელოვნებაში არ არის პრიორიტეტული - ,,რეჟისურა’’, დღეს კი  უმეტეს შემთხვევაში შთაბეჭდილება მრჩება, რომ  მსმენელის და მაყურებლის ,,გაოცებას’’  სამწუხაროდ სარეჟისორო გაუგებრობა და ,,ფარსი‘’ ანაცვლებს. 

დიდ წარმატებებს ვუსურვებ თბილისის ზ. ფალიაშვილის სახელობის ოპერისა და ბალეტის  სახელმწიფო თეატრს , თეატრის პროფესიონალურ საოპერო დასს . ვიმედოვნებ, რომ კიდევ არაერთხელ მოვისმენთ და ვიხილავთ საქართველოში მსოფლიო საოპერო ლიტერატურის შედევრებს.