მიზნისკენ მიმავალი გზა… ბეგი ნიკოლეიშვილის “აბსურდულ-რეალური მიზანი” ინსტრუმენტული ანსამბლისთვის - მიმოხილვა და ინტერვიუ ავტორთან

 ავტორი: ნინო ვეფხვაძე 

(ბაკალავრი მუსიკოლოგიაში, თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიის კურსდამთავრებული)

ბეგი ნიკოლეიშვილი თანამედროვე ქართველი სტუდენტი კომპოზიტორია, რომელიც არც თუ ისე დიდი ხანია, რაც საკომპოზიტორო მოღვაწეობას შეუდგა და უკვე ავტორია ჟანრობრივად საკმაოდ განსხვავებული და მრავალფეროვანი ნაწარმოებებისა.      მათ შორის გამოვარჩევთ შემდეგს:  მუსიკა სპექტაკლებისთვის - ქორეოდრამა „უსიერი“(2022), ბერტოლდ ბრეხტის „მრგვალი და მახვილი თავები“(2023), ვოკალური შემოქმედებიდან რომანსები „აფხაზეთო“(2021), „შექსპირის 66-ე სონეტი“(2022), ასევე საგუნდო შემოქმედებიდან თხზულება „საშობაო“(2021-2022) და ა.შ. 

                                                     

ბ. ნიკოლეიშვილის ნაწარმოები „აბსურდულ-რეალური მიზანი“ (2024წ) ოთარ თაქთაქიშვილის სახელობის მე-3 საერთაშორისო კონკურსის ერთ-ერთი გამარჯვებულია. ჩვენი მიზანია მიმოვიხილოთ და გამოვარჩიოთ ნაწარმოების მნიშვნელობა, მისი კონცეპტუალური დანიშნულება და მხატვრული ღირებულება.

„აბსურდულ-რეალური მიზანი“ თავისი არსით, კონცეფციითა და სტრუქტურით ძალიან ორიგინალური და საინტერესო კომპოზიციაა. ის შექმნილია არასტანდარტული ინსტრუმენტული კვარტეტისთვის. ნაწარმოები   სტილისტურად და ჟანრობრივად ერთმნიშვნელოვნად შეუძლებელია რაიმე კატეგორიას მივაკუთვნოთ, ვინაიდან ის მთლიანად მორგებულია და ემსახურება მასში არსებული მთავარი იდეის გადმოცემას. ამასთან ნაწარმოებს ყველაზე მეტად ემჩნევა მე-20 საუკუნის მუსიკალური სტილის გავლენა, რაც გამოიხატება კომპოზიციის ისეთ ძირითად პარამეტრებში, როგორიცაა: ჰარმონიული ენა, ფორმა,     ინსტრუმენტული შემადგენლობა, საშემსრულებლო ტექნიკები და სხვა. გარდა ამისა, აქ      გვხვდება ტრადიციული კლასიკური მუსიკალური შემოქმედების წიაღში დაბადებული პოლიფონიური ფორმა - ფუგატო, რომლის სტრუქტურა ძალიან ახლოსაა კლასიკურ ფუგატოსთან, ხოლო ჰარმონიული ენითა და ცენტრების განაწილებით - ბევრად თავისუფლად და თანამედროვედაა მოცემული.  კლასიკურისა და თანამედროვეს შერწყმა, ტრადიციულისა და მე-20 საუკუნის აზროვნების პრინციპების შეზავება, ამასთანავე, ყოველივე ამის ინდივიდუალური გააზრება და ამ გზით იდეის რეალიზება - სწორედ ეს სძენს      ნაწარმოებს მაღალმხატვრულ      ღირებულებას.       მისი შექმნის დასაყრდენი იყო არა კონკრეტული მიმდინარეობა,     ჟანრი, ფორმა ან ა.შ., არამედ იდეა, რომელსაც ერგება ნაწარმოებში არსებული საკომპოზიციო განვითარების ხერხები. აქედან გამომდინარე, ყველა კომპონენტი - ფორმა, სტრუქტურა, ტექნიკები (განსაკუთრებით პოლიფონია) ემსახურება კონცეფციის გადმოცემას, რაც  წარმოაჩენს ნაწარმოების უნიკალობას.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ნაწარმოები დაწერილია არასტანდარტული შემადგენლობის ინსტრუმენტული ანსამბლისთვის: კლარნეტი, ვიოლინო, ჩელო და ფორტეპიანო. ამასთან დაკავშირებით ავტორი თავად აღნიშნავს მესიანის კვარტეტის („ჟამთა დასასრულისთვის“) გავლენას შემადგენლობის შერჩევის პროცესში. განსაკუთრებით კი, ინსტრუმენტებიდან გამოყოფს კლარნეტს, რომლის ტემბრიც, მისი თქმით, ძალიან ახლოსაა მასთან. ნამდვილად, ნაწარმოების მოსმენისას, ალბათ, არამუსიკოსისთვისაც მარტივი იქნება კომპოზიციაში კლარნეტის, როგორც შედარებით წამყვანი ინსტრუმენტის გააზრება, რომლის პარტია მეტად მელოდიზებულია. ასევე, კლარნეტი იწყებს ფუგატოს თემასაც, ფუგატოს კი       ნაწარმოების გარდატეხის პროცესში შეაქვს წვლილი.

„აბსურდულ-რეალური მიზანი“ იმითაცაა უნიკალური, რომ თავად კონცეფცია, რომელზეც დგას ნაწარმოები, მომდინარეობს ავტორისეული ხედვისა და პირადი გამოცდილებიდან. კომპოზიციის მთავარი იდეა სათაურშივე იშიფრება - ცენტრში დგას ლირიკული გმირი, რომელიც მიზნისთვის გაივლის გზას, ეს გზა კი, შეიძლება აბსურდულიც იყოს, ამავდროულად რეალურიც (უფრო დეტალურად ავტორი განმარტავს ინტერვიუში).

„ჩვენი დასახული მიზნები და მისთვის განვლილი გზა შეიძლება აღმოჩნდეს როგორც „აბსურდული“, ისე - რეალური, ხოლო ჯანსაღი მიზნის მისაღწევად უნდა გავიაროთ შესაბამისი გზა… დავუპირისპირდეთ ყველანაირ დაბრკოლებას თუ სირთულეს და ჩვენი მიზნის მიღწევის მიუხედავად არ „გავჩერდეთ““ - აღნიშნავს ავტორი მის მიერ გამოქვეყნებულ Facebook-პოსტში (იხ. მაგალითი 1):

ნაწარმოების ფორმა სწორედ „აბსურდულისა” და „რეალურის“ შეპირისპირებაზეა აგებული. ამ ორი ოპოზიციური თემატიკის განსხვავებულობისა და ამავდროულად მათი თანაარსებობის წარმოჩენა არის      ფორმის ჩამოყალიბების საფუძველი - ნაწარმოები შედგება პირობითად დაყოფილი ორი ნაწილისგან: ფუგატომდე და ფუგატოდან შემდეგ. შესაბამისად, კონცეფციასთან ერთად პოლიფონიას შეაქვს უდიდესი წვლილი ფორმის ჩამოყალიბებაში, ასევე, პოლიფონია არის ამ ნაწარმოებში საკომპოზიტორო განვითარების ის ძირითადი ხერხი, რაც ყველაზე ახლოსაა იდეასთან. ავტორისვე აღნიშვნით ნაწარმოების ფორმის, სტრუქტურისა და ჟანრის ჩამოყალიბებას ხელი შეუწყო      კონკურსის პირობებმაც - მოთხოვნების შესაბამისად მისი ნაწარმოები არ აღემატება 7 წუთს. კომპოზიტორმა ამ მცირე დროში გადმოსცა ის იდეა, რომელიც სხვა პირობებში შესაძლოა გამხდარიყო არა ინსტრუმენტული ანსამბლის, არამედ სიმფონიის ან სხვა უფრო მასშტაბური ნაწარმოების შექმნის საფუძველი.

 ნაწარმოების სტრუქტურა შეგვიძლია განვსაზღვროთ შემდეგნაირად: შესავალი - ორი ძირითადი ნაწილი - კოდა. აღსანიშნავია, რომ ავტორი ნაწარმოების ორნაწილიანობაზე      ფარულად მიგვანიშნებს      შესავალში - ფორტეპიანოს პარტიაში პირველივე ტაქტში მოცემულია თემა, რომელიც ტარდება ზედა ხმის აკორდების ქვედა ბგერების სახით (იხ. მაგალითი 2), ეს თემა კი მეორდება შესავალშივე იმავე სახით (იხ. მაგალითი 3), თუმცა მისი „გარემოცვა“ ოდნავ განსხვავებულია (მაგალითად, კვინტოლის მაგივრად ტრიოლია, აკორდთა ბგერების რაოდენობაც განსხვავებულია), ამასთან, ეს მცირედი განსხვავებები თითქოს მეტად მკაფიოს ხდის მეტრს - 4/4, რაც პირველ ტაქტში უფრო შენიღბულია. აღნიშულით    ავტორი ცდილობს დასაწყისშივე წარმოაჩინოს ის იდეა, რაც ნაწარმოების მთლიანი სტრუქტურის დონეზე გამოვლინდება.

მაგალითი 2

მაგალითი 3

შემდეგ კი იწყება ძირითადი მონაკვეთი, რომელიც პირობითად ორი ნაწილისგან შედგება.

პირველ ნაწილში გმირის მიერ მიზნისკენ მიმავალი გზა წარმოჩენილია, როგორც შედარებით ქაოტური, არაორგანიზებული, რაც უკავშირდება „აბსურდული მიზნის“ თემატიკას, განსხვავებით მეორე ნაწილისგან, სადაც უკვე მიზნისკენ მიმავალი გზა ორგანიზებული ხდება, ფორმის სახით მოცემულია მონაკვეთი - ფუგატო, რაც უკავშირდება „რეალური მიზნის“ თემატიკას. ამ ორი პირობითი ნაწილის შედარებისას ჩვენ ვერ ვიტყვით, რომ ისინი სრულიად განსხვავდება ერთმანეთისგან, პირიქით, უფრო მეტად მსგავსნი არიან, რაც ნაწარმოებს ერთ მთლიანობად წარმოადგენს.  ეს განპირობებულია ჰარმონიული ენით, ავტორისეული სტილისტიკით, საკრავთა ფუნქციებით, ასევე, პოლიფონიით. ნაწარმოებს პოლიფონიურობა ახასიათებს, რაც,  პირველ ნაწილში ვლინდება საკომპოზიციო ტექნიკის დონეზე იმიტაციების სახით (იხ. მაგალითები 4-7), ხოლო მეორე ნაწილში უკვე მოცემულია პოლიფონიური ფორმა, რაც მიჯნავს ნაწილებს ერთმანეთისგან. კონცეპტუალურად ეს უკავშირდება გმირის მიზნისკენ მიმავალი გზის გარდატეხას - დასაწყისში გმირი ისახავს მიზანს, რომელთან მიღწევასაც ცდილობს მთელი ნაწარმოების განმავლობაში, ის ეძებს ხერხებს, რათა მივიდეს დასახულ შედეგამდე. პირველ ნაწილში, „აბსურდულში“, მისი მცდელობები საკმაოდ ქაოტურია და ჯერ კიდევ ძიების პროცესშია, აქ სწორედ ტექნიკების დონეზე ვლინდება პოლიფონია - ჯერ არაა ჩამოყალიბებული ფორმა. ამის შემდეგ გმირი თითქოს ამ პროცესით იღლება და გვაქვს მოცემული მცირე მონაკვეთი, სადაც      ქმედება წყდება;      ეს არის გარდამავალი ეტაპი ორ ნაწილს შორის, რომლის შემდეგ ის ძალას იკრებს და საქმეს უფრო

რაციონალურად მიუდგება. აქედან კი იწყება ფუგატო - მეორე ნაწილი, „რეალური“.

                                  მაგალითი 4

მაგალითი 5

 მაგალითი 6

ფუგატოს სქემა:

კლარნეტი	T		Int.	cp	Int.	T
ვიოლინო		T		T		T
ჩელო				T		T
ფორტეპიანო	cp	cp		T		T
კილო	a	d		a      d       a		a
ტაქტები	91-93	93-95	95-97	98-101	101-114	115-119

                                                                                

ფუგატოს თემა (იხ. მაგალითი 7) მოცემულია ლა დორიულ კილოში, სადაც მეორე ტაქტის ბოლოს მაღლდება მე-7 ბგერა და მისი პასუხი ტარდება კვარტით ზემოთ, ანუ რე დორიულში (იხ. მაგალითები 7-8). ეს ორი საყრდენია მოცემული თემის ცენტრებად. თემა არის სინტაქსურად დანაწევრებული ორ ფრაზად. თემა სხვადასხვა ხმებში სულ 9-ჯერ ტარდება, სადაც მე-3-4-5 გატარებები სტრეტულად შედის ერთმანეთში, ხოლო ბოლოს თემა უნისონში ჟღერს ოთხივე საკრავთან. ბოლო გატარებისას თემა არის გაგრძელებული მეორე ფრაზის გამეორების ხარჯზე. ასევე, თემის პარალელურად ჟღერს კონტრაპუნქტი, რომელიც მოცემულია ფორტეპიანოს პარტიაში. კონტრაპუნქტი არის შეკავებული. საინტერესოა ის, რომ თავად კონტრაპუნქტის თემაც ორადაა დანაწევრებული, მოცემულია ფრაზა და მისი სეკვენცია. კონტრაპუნქტის გამეორებისას მეორე ფრაზა შებრუნებული სახითაა (თავისუფალი ინვერსია) მოცემული. აღსანიშნავია ის, რომ ფუგატოსა და კონტრაპუნქტის პარალელურად ოსტინატურად ჟღერს მეთექვსმეტედები სტაკატოებით. ის იჩენს თავს მეორე ინტერმედიაშიც, ხოლო თემის ბოლო გატარების დროს აღარ ჟღერს.

 მაგალითი 7

 მაგალითი 8 

მეორე ნაწილში გვხვდება ასევე სასრული კანონი, რომელიც უსასრულოში გადაიზრდება (მოცემულია ვიოლინოსა და ჩელოს პარტიებში):

 მაგალითი 9 

 მაგალითი 10

 მაგაილთი 11

 მაგალითი 12

 მაგალითი 13

საინტერესოა ის, რომ ზოგადად ნაწარმოებში დომინირებს      ქმედითი საწყისი, რაც გმირის შეუპოვარ ხასიათს უსვამს ხაზს. ამას უკავშირდება  მეტრული ცვალებადობა, რითაც მიიღწევა მუდმივი ცვლილებებისა და ქმედების განცდა. გვხვდება 4/4, 2/4, ¾, ასევე 5/4.    აღსანიშნავია მეტრული ცვლილების მონაკვეთი, როცა შემოდის 6/8 - აქ პროცესი თითქოს უფრო ჩქარდება და ეს სმენითაც მეტად შესამჩნევია. კულმინაციურ ეტაპზე, ასევე კოდაში ფორტეპიანო მეტად გამოკვეთილი და გააქტიურებულია - გმირი თავისი მიზნისკენ მუდმივად ცდილობს მიღწევას და განაგრძობს წინსვლას, სანამ კულმინაციამდე არ მიგვიყვანს, ანუ მიზანს მიაღწევს, რის შემდეგაც   ის მაინც არ ჩერდება და ახალი მიზნისკენ აგრძელებს სიარულს. 

ამ უკანასკნელთან დაკავშირებით ნაწარმოების დრამატურგიაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს პოლიაკორდი/თანხმოვანება, რომელიც სულ სამჯერ ჟღერს: პირველად დასაწყისშივე, შემდეგ კი ოდნავ სახეცვლილად ჟღერს კულმინაციურ მომენტში და მესამედ - ნაწარმოების დასასრულს. ამ აკორდით ავტორი ნაწარმოების გმირის მიერ განვლილი გზის ეტაპებს ასახავს: 1 - როცა ის მიზანს ისახავს; 2 - როცა ის საბოლოოდ აღწევს მიზანს, რის შემდეგაც კოდა იწყება; 3 - დასასრულს გაჟღერებული აკორდით ავტორი მიგვანიშნებს იმაზე, რომ გმირი არ ჯერდება მიღწეულ მიზანს და კვლავ აპირებს ახალი მიზნისთვის გზის გავლას.

პოლიაკორდის სტრუქტურა შემდეგნაირია:

მაგალითი 14

მეორედ შეცვლილია ზედა ხმაში ბგერები -  c-e ტერციის მაგივრად bes-c-სეკუნდა ჟღერს:

 მაგალითი 15

ბოლოს კი, დაშლილი სახითაა მოცემული, სადაც კლასტერებიც შედის:

 მაგალითი 16

გარდა ამისა, ნაწარმოებში იკვეთება ორი თემა, რომელსაც, ვფიქრობ, მიუხედავად იმისა, რომ დრამატურგიაში ძირეული ცვლილება არ შეაქვს, მაინც საყურადღებოა. ორივე ჟღერს ჯერ „აბსურდულ“ ნაწილში, შემდეგ კი „რეალურშიც“ მეორდება თითოჯერ. პირველი თემა - ესაა „დიალოგი“ ვიოლინოსა და ჩელოს შორის (იხ. მაგალითები 17-18), რომელიც მეორე ნაწილში იმავე საკრავებითაა გადმოცემული და არის ოდნავ ტრანსფორმირებული - ვიოლინოს პარტიაში ფლაჟოლეტებითაა მოცემული, ასევე ჩელო უფრო ადრე შედის (იხ. მაგალითი 19). მეორე თემა (იხ. მაგალითი 20) უშუალოდ ფუგატოს დაწყებამდე ჟღერს - თემა მოცემულია ვიოლინოს პარტიაში ფლაჟოლეტებით, რომელიც მეორე ნაწილში გაიჟღერებს ნაწარმოების დასასრულს ფორტეპიანოს პარტიაში, სადაც თემა უფრო შეკვეცილია (იხ. მაგალითები 21-22).      ორივე თემას საერთო ის აქვს, რომ, პირველ რიგში, ყურით ძნელია მათი, როგორც თემის, დაფიქსირება,  რაც შესაძლოა უკავშირდებოდეს მათ მომცრო სტრუქტურას, ასევე  იმას, რომ მხოლოდ ორ-ორჯერ ჟღერს. აღსანიშნავია, რომ ისინი ძალიან გვანან ერთმანეთს ხასიათით - თითქოს მათ უფრო ლირიკული, პასიური, მეოცნებე განწყობა შემოაქვთ ნაწარმოებში.      მათი მსგავსება ტექნიკის დონეზეც ვლინდება - პირველი თემის გამეორებისას ის ფლაჟოლეტებით სრულდება, როგორცაა მოცემული მეორე თემა. პირველად ორივე ჟღერს სწორედ პირველი ნაწილის იმ მონაკვეთში, რაც, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, გარდამავალი ეტაპია მეორე ნაწილისთვის, სადაც ლირიკულ-ჭვრეტითი      განწყობა დომინირებს. ეს ორივე თემა კი, შესაძლებელია განსხვავებული ინტერპრეტაციებით აღვწეროთ. ჩემი მოსაზრებით,     - თემები შესაძლოა წარმოვიდგინოთ, როგორც გმირის შორეული ოცნება, ნატვრა, ან სურვილი, რომელიც მიზნის გარშემო ტრიალებს. ამიტომაც, თემები ორივე ნაწილში ჟღერს - როცა გმირი მიზნისკენ მიმავალ რეალურ გზას დაადგება, მისი ოცნებები არ ქრება, პირიქით, ის ფორტეზეც კი ჟღერს.

 მაგალითი 17

 მაგალითი 18

 მაგალითი 19

 მაგალითი 20

 მაგალითი 21

 მაგალითი 22

ნაწარმოების უკეთესად გაცნობასა და მისი კონცეპტუალური არსის გააზრებაში ძალიან დაგვეხმარა  მისი ავტორის - ბეგი ნიკოლეიშვილთან  ინტერვიუ:

1.         - რა იყო ნაწარმოების  „აბსურდულ-რეალური მიზანი“ ინსპირაციის წყარო? არსებობს კონკრეტული მოვლენა ან ისტორია, რამაც ქმნილების კონცეფციაზე მოახდინა გავლენა?   

- რა თქმა უნდა, ეს უკავშირდება ისეთ საკითხს, რაც ეხება მიზანს და მიზნისკენ მიმავალ გზას. ჩვენ ხშირად გვესმის: „ადამიანი უნდა იყოს მიზანდასახული, უნდა ჰქონდეს მიზანი“... მეც ხშირად მეუბნებიან და ვინც ახლოს მიცნობს, ალბათ, დამეთანხმება, „მიზანდასახული ხარ, შრომა გიყვარს“ და ა.შ., მაგრამ მივხდი, რომ მარტო მიზანდასახულობაც არაა საკმარისი. შემიძლია გითხრათ, რომ ნაწარმოებში თითქოს ჩემი ავტოპორტრეტიც არის ჩადებული. გასაგებია, რომ ადამიანს აქვს მიზანი, მაგრამ ხშირად ამ გასავლელ გზაზე არის ბევრი დაბრკოლება, წინაღობა, სირთულეები და სწორედ ამას უნდა გავუსწოროთ თვალი და დავუპირისპირდეთ ამ „რეალობას“. საბოლოოდ, ამ გზის დაკვირვების შემდეგ გადავწყვიტე ყოველივე აღნიშნულზე შემექმნა ნაწარმოები... ბოლოს სწორედ ის იყო, რომ იტალიური ენის გამოცდა ჩავაბარე, ჩემი დიდი სურვილი იყო იტალიაში წასვლა და იქ სწავლა. ამისთვის საკმაოდ რთული გამოცდა ჩავაბარე, ბევრი შრომაც ჩავდე და შედეგიც დაიდო. საბოლოოდ, არამარტო ეს კონკრეტული შემთხვევა, არამედ ზოგადად განვლილი გზა გახდა ნაწარმოების მთავარი ინსპირაცია. ამის შემდეგ კი ჩემს თავს რთული ამოცანა დავუსახე მიზნად... არ მინდოდა მხოლოდ მიზნისკენ მიმავალი გზა გადმომეცა, არამედ ნაწარმოების დასახელებაშიც ჩანს - ,,აბსურდულ-რეალური მიზანი"... აქ საინტერესო ის არის, რომ შეიძლება მიზნისკენ მიმავალი გზა, რომელიც გავიარეთ ან გავდივართ, აღმოჩნდეს როგორც აბსურდული, ისე რეალური. საინტერესოა, სად არის რეალური, რატომ და როგორ არის გადმოცემული ეს ნაწარმოებში, თუმცა, ეს ცალსახად არ არის დაფიქსირებული. შეიძლება დავისახოთ მიზანი, მაგრამ წარმოუდგენელი იყოს მისი განხორციელება. მაგალითად, ახლა მინდა გავჩნდე ეიფელის კოშკზე - ეს ხომ შეუძლებელია. შეიძლება მოვინდომო, მაგრამ როგორ გავიარო ეს გზა, სწორედ ეს არის დაკვირვების საგანი. გზა სტრატეგიით, პრივილეგიები, ლოგიკა, რაციონალიზმი, ინტუიცია და საბოლოოდ შეიძლება აბსურდულ-რეალურმა გზამაც მიგვიყვანოს მიზნამდე... რატომ აბსურდი? თავიდან უტოპიურს ვფიქრობ აბსურდის ნაცვლად, მაგრამ ჩემთვის ეს უფრო მწვავე და ფანტასმაგორიულია, სწორედ უტოპია არ უნდა იყოს მიზანი, ამიტომ აბსურდი ვუწოდე და ეს კონკრეტულს არ მოიცავს. სწორედ ეს არის ნაწარმოების ინსპირაცია და მთავარი კონცეფცია.

2.         - შესაბამისად, ნაწარმოებში არსებული იდეა საკუთარი ცხოვრებისეული გამოცდილების შედეგადაც არის მიღებული?

 

- რა თქმა უნდა, ასი პროცენტით.

 

3.         - როგორ, რა ხერხებით სცადეთ მუსიკის ენით  კონცეფციის მსმენელამდე მიტანა?

 

- ჩემი აზრით, კონცეფციის მსმენელამდე მიტანა რთული საკითხია. საზოგადოდ, მოსმენილის სრულად აღქმა ყველა შემთხვევაში არ ხდება, შესაძლებელია 100%-ით, ნაწილობრივ, ანდა საერთოდაც ვერ მოვიდეს შენამდე. მე-20 საუკუნის მუსიკიდან აღქმა რთულდება, ვინაიდან იცვლება მუსიკალური ენა და სინტაქსი, რაც ართულებს კონცეფციის მსმენელამდე მიტანას. ზოგადად მე-20 საუკუნის მუსიკის ერთი მოსმენით შეფასება რთულია. უნდა აღვნიშნო, რომ ჩემი მუსიკალური გემოვნება ჩამოყალიბდა კლასიკურ მუსიკაზე: კლასიციზმი, რომანტიზმი, ბაროკო... მე-20 საუკუნის მუსიკის შესწავლისას ძალიან სკეპტიკურად განვეწყვე მის მიმართ, რადგან ეს მუსიკა ჩემთან ახლოს არ იყო. მაგალითად, როცა გენიალური შონბერგი პირველად მოვისმინე, ვერ გავიგე, მეორედ მოსმენის შემდეგ მეტად აღვიქვი, შემდეგ ჩემს თავს დავუსვი კითხვა - რა არის მასში ისეთი, რაც ჩემამდე მოვა და აღვიქვამ, რასაც გავიგებ? როცა რამდენჯერმე მოვისმინე, მივხვდი, თუ რა შედევრთან მაქვს საქმე. ანუ, ადამიანის სმენა უნდა გავარჯიშდეს. მნიშვნელობა აქვს იმასაც, თუ ვინ უსმენს. თუ პროფესიონალი მუსიკოსი უსმენს, ის უფრო კარგად, დეტალურად შეაფასებს ყველაფერს, ხოლო როცა არამუსიკოსი უსმენს, ძალიან უნდა მოინდომოს, რომ ჩაწვდეს არსს. იმის აღქმა, თუ სადაა ფუგატო, ოსტინატო თუ სხვა, ძნელია, მაგრამ ინტუიციით შეიძლება მსმენელი მაინც მიხვდეს, თუ ის დაკვირვებით უსმენს. გამოხატვის ხერხები კი ძალიან ბევრია: საკომპოზიტორო ხერხები, ჰარმონიული ენა, სხვადასხვა მუსიკალური გამომსახველობითი საშუალებები, რაც ერთობლიობაში ქმნის „აბსურდულ-რეალურ მიზანს“ ჩემი გადასახედიდან.

4.         - ნაწარმოების ახლანდელი ვერსიისგან განსხვავდება თუ არა თავდაპირველი ვერსია? თუ შეიცვალა, რა მხრივ? ფორმა და ძირითადი სტრუქტურა თავიდანვე ამგვარად იყო დაგეგმილი თუ წერის პროცესში მუდმივად იცვლებოდა?

 

 - არ ყოფილა რაიმე სხვა თავდაპირველი ვერსია. ეს, რაც შეიქმნა ნაწარმოების წერის პროცესში ჩამოყალიბდა. მე უკვე ვიცოდი იდეა და კონცეფცია, რაც მინდოდა, უშუალოდ ნაწარმოების დაწერა კი დავიწყე კონკურსის გამოცხადების შემდგომ, რამაც შედარებით გაართულა ამოცანა, ვინაიდან 7 წუთში უნდა გადმომეცა ეს ყველაფერი... ცვლილებას რაც შეეხება, რეპეტიციების დროს საშემსრულებლო კუთხით მცირე ცვლილებები იყო, ძალიან საინტერესო და სასარგებლოა, როდესაც შემსრულებლებთან ერთად გადიხარ რეპეტიციებს, ვინაიდან ჯერ პროფესიულ გზაზე შესწავლის პროცესში ვარ, შემსრულებლებისგან იგებ თავიანთი ინსტრუმენტების სპეციფიკას... მაგალითად, ნაწარმოების კულმინაციის დროს ვიოლინოს და ჩელოს col legno შევცვალე ინსტრუმენტების დეკაზე ხემის ზურგის დარტმით, რაც კიდევ უფრო მკვეთრი და საინტერესო გახდა, ასევე, კლარნეტისთვის სუნთქვის უკეთესი კონცენტრირებისთვის გადავხედე პარტიას და მცირე ცვლილება აქაც იყო, ფორტეპიანოს პარტიაში ნაკლებად, მაგრამ აპლიკატურის კუთხით უფრო დალაგდა საფორტეპიანო პარტია. უნდა ვთქვა, რომ ოთხივე ინსტრუმენტს რთული პარტია აქვს და თუ რაიმე ცვლილებაა საჭირო, საშემსრულებლო კუთხით, ეს დასაშვებია ავტორთან ერთად. ვინაიდან ინსტრუმენტული ანსამბლია, რთულია, მითუმეტეს რთული „მუსიკალური ენის“ პირობებში, ანსამბლურობა შეიგრძნოს მუსიკოსებმა. მე დირიჟორი არ ვარ და ძალიან დამეხმარა კონსერვატორიის კურსდამთავრებული, ნიჭიერი კომპოზიტორი და დირიჟორი გიორგი პაპიაშვილი, მისი რჩევებიც სასარგებლო იყო ჩემთვის, მადლობა გიორგის, ანსამბლის წევრებს და ჩემს პედაგოგს - კომპოზიტორს, პროფესორ ზურაბ ნადარეიშვილს. ვინაიდან გაზრდილი ვარ ძირითადად საოპერო და სიმფონიური ჟანრის მუსიკაზე, ნაკლებად ვისმენდი კამერულ მუსიკას, შესაბამისად, „კამერულობის“ შეგრძნება უფრო რთულია ამ დროს... ნაწარმოებზე მუშაობის პროცესში კი პედაგოგი სწორედ ამ მიმართულებით გეუბნება რჩევებს, რასაც აანალიზებ, ითვალისწინებ, საბოლოო გადაწყვეტილებას კი, რა თქმა უნდა, ავტორი იღებს...

 

5.         - როგორ ფიქრობთ, ამ ნაწარმოებით სრულად შეძელით ჩაფიქრებული კონცეფციის გადმოცემა?

 

- ერთი ადამიანის მიერ ნაწარმოებში ჩადებული იდეის სრულად გადმოცემა შეუძლებელია, მაგრამ ამ შემთხვევაში საინტერესო ის იყო, რომ ყველა იმ კომპონენტიდან, რომელიც კოდირებულია ნაწარმოებში, ყოველმა შემფასებელმა (პროფესორი მუსიკოლოგი, სტუდენტი) ცალკეული სწორად აღიქვა. ეს ჩემთვის სასიხარულო აღმოჩნდა, რადგან, როგორც ჩანს, რაც ამ ნაწარმოებში ჩავდე, მარტო ჩემთვის არ დარჩა. ფაქტი ისაა, რომ კონცეფცია გადმოცემულია, წინააღმდეგ შემთხვევაში აღქმა ძალიან რთული იქნებოდა. ერთ-ერთი შემფასებლის აზრი, კი, ძალიან მიუახლოვდა ჩემს ჩანაფიქრს და ზუსტად გადმოსცა ის. ჩემთვის სრულიად მიუღებელია მუსიკოსმა თქვას, მაგალითად, რომ „ერთხელ მოვისმინე“ და „ვერ გავიგე“; ამის გამო, რადგან „ვერ გავიგე“, „მე აღარ მინდა ნაწარმოების მოსმენა“. მიუხედავად იმისა, რომ მე თვითონ პროფესიულ გზაზე ვარ და სტუდენტი ვარ, ეს ნათქვამი ჩემთვის დილეტანტურია. მუსიკოსმა უნდა დაძაბოს გონება და მიხვდეს, რომ რაც სასიამოვნოა, მარტო ის არ უნდა მოისმინოს. რატომ? - თუ ჩვენ გვინდა ისეთი მუსიკის მოსმენა, რაც ყველასთვის მისაღებია, მაშინ ასეთი მუსიკა დღეს არსებობს, ის, რაც ყველამ კარგად ვიცით, პოპ-მუსიკა. პოპ-მუსიკა იზიდავს მსმენელს. არსებობს ლეგენდარული ჯგუფები, მაგრამ ლეგენდარული იმიტომ არ არის, რომ მუსიკალური ღირებულება აქვს, არამედ იმიტომ, რომ ამ სიმარტივით, გადმოცემის უნარით ყველას წვდება, ყველა კონტინენტს, ყველა ადამიანს. ერთი ნაწარმოებიც რომ ავიღოთ პოპ-მუსიკიდან, იქ აუცილებლად არის ფუნქციონალური სისტემა, მაგალითად I-VI-IV-V და ამით შემოიფარგლება. იქ რომ იყოს დისონანსის ემანსიპაცია, უეცარი მოდულაციები, უეცარი ნახტომები, მსმენელი განიზიდება და არა მოიზიდება. ამიტომ, შენ თუ ასეთ მუსიკას უსმენ, ამ ენით გადმოცემულს, მაშინ რამდენჯერმე უნდა მოისმინო. პროფესიონალმაც კი მოისმინა სამჯერ ეს ნაწარმოები სხვადასხვა კომპონენტის შეფასებისთვის. ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს, თუ როგორ აღიქვამ და როგორ ისმენ. აქვე დავამატებ, რომ ადრე მეც ვერ აღვიქვამდი შონბერგს, ეს ხომ არ ნიშნავს იმას, რომ შონბერგი არ ვარგა, რადგან ერთხელ მოვისმინე და ვერ გავიგე. შეუძლებელია ერთი მოსმენით ყველაფერი გაიგო.

6.         - რა დამოკიდებულებაშია ნაწარმოები ტრადიციულ ფორმებთან და სტილთან? დაეყრდენით თუ არა რომელიმე ან რამდენიმე კომპოზიტორის მუსიკალურ სტილს? რა არის ის უნიკალური თვისებები, რაც თქვნს ინდივიდუალურ სტილს აყალიბებს?

 

- რაც შეეხება ფორმას, ნაწარმოებში ჩემთვის მთავარი იყო წარმომეჩინა ორი ნაწილი, რომელიც ერთმანეთში გადადის. აქ არ არის ტრადიციული ან შეერეული ფორმები,  უფრო თავისუფლად გადავიაზრე.  მეორე ნაწილს, როგორც „რეალურ მიზანს“ კი იწყებს პოლიფონიური ფორმა - ფუგატო, გარდა ამისა რა თქმა უნდა ნაწარმოებში მაქვს ფორმის ფუნქციის გააზრება, როგორც დრამატურგიულ და კომპოზიციურ დონეზე, თავისი  სტრუქტურული ორგანიზებით. მაგ:  შესავალი, განვითარება,  კონტრასტულობა, მუს. სინტაქსის ტრადიციული და თანამედროვე გააზრება, ცეზურა, კულმინაცია, კოდა და ა.შ. სხვა შემთხვევაში ნაწილებს შორის  თემისა და თემატური მასალის გამეორება, რომელიც ინტეგრირებულია დრამატურგიის იდეურ მიმართულებასთან. ყველაფერი ეს კი მთლიანად ემსახურება ნაწარმოების კონცეფციას და შინაარსს.

როცა ვწერდი ნაწარმოებს, შემადგენლობის შერჩევის დროს გადავწყვიტე, რომ ფორტეპიანო უნდა ყოფილიყო, ასევე, კლარნეტიც, რომელიც ძალიან მიყვარს (კლარნეტისთვის პიესაც მაქვს დაწერილი, მისი ტემბრი ჩემთან ახლოს არის), მინდოდა, ასევე, ყოფილიყო ჩელო და საბოლოოდ მესიანისეული შემადგენლობისკენ გადავიხარე(კვარტეტი), თანაც ამ პერიოდში მე-20 საუკუნის მუსიკას ვუსმენდი და ამ ნაწარმოებში ალბათ, ის გავლენაც იგრძნობა, რომ, კლარნეტი შედარებით მეტადაა სოლისტის რანგში. მაგრამ მუსიკალური ენის თვალსაზრისით გავლენა არაა. სრულად თავისუფლად გადავიაზრე. აქ შეინიშნება ეროვნული ენის, ჰარმონიის ნიშნებიც. ჩემთვის ეროვნული ენა არ ნიშნავს იმას, რომ მაინცდამაინც მაგალითად, კვარტკვინტაკორდი უნდა იყოს. ეს ჩემ მიერ აღიქმება, როგორც ევროპული მუსიკა და როცა საჭირო იქნება, როცა მოითხოვს ყური, ინტუიცია, შეიძლება შეეხამოს ერთმანეთს ევროპული და ქართული მუსიკის ნიშნები. ასე რომ, კონკრეტულად რომელიმე კომპოზიტორს არ დავეყრდენი.

 

ინდივიდუალურ სტილზე, ვფიქრობ, ჯერ ადრეა საუბარი. ამას გამოავლენს უკვე შემდეგი გზა. რატომ უნდა იყოს  მაინცდამაინც ინდივიდუალური? ხელოვნებაში „ვიყო ორიგინალური“ - აქ იკარგება გულწრფელობა და შემოქმედება ხდება ხელოვნური, რაც არის საკუთარი თავისთვის, მსმენელისთვის და მაყურებლისთვის სიყალბე. შესაბამისად, ინდივიდუალობა თუ ორიგინალურობა შემოქმედების პერიოდში დროში განფენილია. ეს შეიძლება ჩანდეს, შეიძლება გვიან აღმოჩნდეს და შეიძლება ნაკლებად იყოს ინდივიდუალური. ასეთი მოცემულობა მსოფლიო უდიდეს კომპოზიტორთა რიგშიც არაერთია, განსაკუთრებით შემოქმედების დასაწყისში და თუ ეს ნამდვილად არის შემოქმედში, დროთა განმავლობაში აუცილებლად გამობრწყინდება. გავიმეორებ არისტოტელეს სიტყვებს: „ხელოვნება მიმბაძველობითია“. ეს განზრახ არ ხდება. ამიტომ, ჩვენ თუ კომპოზიტორის ინდივიდუალურ სტილზე ვსაუბრობთ, ეს არის სიმწიფის ხანა. მაგალითად, როდესაც ჯაკომო პუჩინის სიმებიანი კვარტეტი მოვისმინე, ჯერ საერთოდ არ იყო ჩამოყალიბებული მისი საკომპოზიტორო სტილი. ეს იყო კლასიციზმი, რომანტიზმის ნიშნებით. მის კამერულ სიმფონიაში უკვე გამოიკვეთა ის, რაც ჩანს, მაგალითად, „ბოჰემაში“, „მანონ ლესკოში“. სწორედ „მანონ ლესკო“ არის ის ოპერა, სადაც პუჩინის საკომპოზიტორო სტილი ყალიბდება. არიან კომპოზიტორები, რომლებიც რევოლუციას ახდენენ მუსიკის ისტორიაში, მაგალითად, შონბერგი, ხოლო კომპოზიტორების უმეტესობა ევოლუციის გზით ყალიბდებიან. მე საწყის ეტაპზე ვარ, ვსწავლობ,  ვფიქრობ, ჯერ ადრეა ჩემს ინდივიდუალურ სტილზე საუბარი. თუმცა, ჩემს ნაწარმოებში მე თვითონ შემიმჩნევია, რომ წინა ნაწარმოების რაღაც ფრაგმენტი -  ჰარმონია, სტილი, მელოდია - შემდეგში იჩენს თავს. მოვიყვან მაგალითს: ერთ-ერთმა მსმენელმა, რომელიც გაეცნო ჩემს ვოკალურ ნაწარმოებებს - აფხაზეთზე და „შექსპირის სონეტს“ - აღნიშნა მსგავსება ჩემს საორკესტრო მუსიკასთან სპექტაკლისთვის, თუმცა ჩემთვის გაუგებარი დარჩა, სად იყო მსგავსება. ასევე, მქონდა სხვა შემთხვევაც: როცა თავისუფალ თეატრში შესრულდა ჩემი მუსიკა სპექტაკლისთვის „უსიერი“, მას დაესწრო არამუსიკოსი, რომელმაც ორი წლის შემდეგ ბრეხტის სპექტაკლისთვის დაწერილ მუსიკასთან  შენიშნა მსგავსება. მისი თქმით, რომ არ სცოდნოდა ვისი მუსიკაა, მაინც მიხვდებოდა, რომ ეს ბეგის მუსიკაა.

7.         - ახლანდელი გადასახედიდან შეცვლიდით თუ არა რაიმეს ნაწარმოებში? აპირებთ ნაწარმოებზე მუშაობის გაგრძელებას (მაგალითად, ნაწილების მიმატება და ა.შ.)?

 

- რადგანაც ჩემი სათქმელი გადმოვეცი და ეს გაიგო მსმენელთა უმეტესობამ, აღარ მიმაჩნია საჭიროდ მას მივუბრუნდე, რაიმე მივამატო ან მოვაკლო. მეტიც, როდესაც რეპეტიციებს გავდიოდით, ერთ-ერთმა მუსიკოსმა აღნიშნა, რომ ნაწარმოებს მორალური დატვირთვაც გააჩნია. ჩემი გადმოსახედით, მიზანი ასეთი უნდა იყოს, თუ შენ მიზანი გაქვს და მისკენ გზა უნდა გაიარო. ამიტომაც ამ ნაწარმოებში ხშირია ტემპის ცვალებადობა, „ვარდნა“ და შემდეგ „ფეხზე წამოდგომა“. ყველა სირთულის მიუხედავად, სიჯიუტეც არის ნაწარმოებში ჩადებული აბსტრაქტულად. რა თქმა უნდა, არ ვუბრუნდები ნაწარმოებს და, რადგან სათქმელი ითქვა, მე არ ვფიქრობ, რომ საჭიროა კიდევ მივუბრუნდე. თუ შემდეგ ეტაპზე ამ თემაზე კიდევ რაიმე ახლის შექმნა მომინდება, ამაში თავისუფალი ვარ და შეიძლება სხვა სახით გადმოვცე, მაგალითად, ორკესტრით. შეიძლება იდეამ ისევ გაიღვიძოს, ტრანსფორმაცია მივცე და საერთოდ სხვა ნაწარმოები იყოს, შეიძლება მოხდეს ეს რამდენიმე წლის შემდეგ, რაღაც ეტაპის მერე... რაც არ უნდა მიზანს მივაღწიოთ არ უნდა დავჯერდეთ და გავჩერდეთ, რაიმეს დასასრული ახლის დასაწყისია... შეიძლება ამ თემამ და კონცეფციამ ისევ შემახსენოს თავი ახალი ნაწარმოებისთვის, თუმცა ჯერ არ ვფიქრობ ამაზე წინ ახალი მიზნების და საინტერესო პერიოდის დრო არის.